II. LUẬT TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH
1. Tên gọi của Luật tố tụng hành chính
Tố tụng hành chính là một phương thức giải quyết các khiếu kiện hành chính, thực hiện thông qua tố tụng tại tòa án theo một cơ chế riêng được điều chỉnh bởi ngành luật tố tụng hành chính; các khiếu kiện được giải quyết bởi một hệ thống cơ quan chuyên trách độc lập – đó là các tòa hành chính thuộc tòa án nhân dân, bảo đảm sự bình đẳng giữa công dân và cơ quan công quyền trước toà án.
Ngày 28-10-1995 hệ thống toà hành chính đã được thành lập bên cạnh các toà chuyên trách khác trong toà án nhân dân theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật tổ chức toà án nhân dân năm 1992. Ngày 21-5-1996. Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính (có hiệu lực từ ngày 01-7-1996) và đã được sửa đổi, bổ sung hai lần vào các năm 1998, 2006 làm cơ sở cho hoạt động xét xử các vụ án hành chính. Các pháp lệnh này đã tạo ra một cơ chế mới để giải quyết các khiếu kiện hành chính, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân khỏi sự vi phạm từ phía các cơ quan công quyền, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong lĩnh vực quản lý nhà nước.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cho thấy, các quy định của Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính đã bộc lộ những hạn chế nhất định như có những quy định mâu thuẫn với các văn bản quy phạm pháp luật khác (Luật đất đai, Luật khiếu nại, tố cáo…); một số quy định chưa rõ ràng và chưa đầy đủ, đặc biệt là các quy định về thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính của toà án; nhiều quy định chưa phù hợp, không bảo đảm quyền khởi kiện của người khởi kiện như quy định về điều kiện khởi kiện, thời hiệu khởi kiện, vấn đề chứng minh và chứng cứ… Bên cạnh đó, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính còn có một hạn chế lớn là chưa có quy định về việc thi hành án hành chính nên không bảo đảm quyền lợi của người khởi kiện sau khi có kết quả giải quyết của tòa án, làm ảnh hưởng đến pháp chế xã hội chủ nghĩa…
Những hạn chế, bất cập nêu trên đã ảnh hưởng đến quá trình giải quyết các vụ án hành chính tại tòa án thời gian qua, khiến cho việc giải quyết này vẫn còn chưa đáp ứng dược yêu cầu thực tế, lòng tin của người dân vào cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính thông qua tố tụng tại tòa án vẫn còn chưa cao. Từ đó nhu cầu hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính được đặt ra ngày càng bức thiết… Bên cạnh đó, hội nhập quốc tế đang ngày càng diễn ra sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội cũng đòi hỏi sự tương thích. phù hợp của pháp luật Việt Nam nói chung, pháp luật về tố tụng hành chính nói riêng với các nguyên tắc và tư tưởng tiến bộ của pháp luật quốc tế.
Từ những yêu cầu đó, việc pháp điển hoá các quy định về thủ tục giải quyết các vụ án hành chính thành Luật tố tụng hành chính với hiệu lực và tính chất pháp lý cao là cần thiết, nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn cũng như bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật Việt Nam. Vì vậy, việc soạn thảo và thông qua Luật tố tụng hành chính đã được đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2010 của Quốc hội tại Nghị quyết số 31/2009/NQ-QH12 ngày 17-6-2009 và theo Nghị quyết này, tên gọi của luật là Luật tố tụng hành chính.
Ngày 24-11-2010, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XII đã thông qua Luật tố tụng hành chính, có hiệu lực thi hành từ ngày 01-7-2011, quy định những nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hành chính; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng; quyền và nghĩa vụ của người tham gia tố tụng, cá nhân. cơ quan, tổ chức có liên quan; trình tự, thủ tục khởi kiện, giải quyết vụ án hành chính, thi hành án hành chính và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hành chính (Điều 1 Luật tố tụng hành chính năm 2010).
Có ý kiến cho rằng, phạm vi điều chỉnh như trên của Luật tố tụng hành chính năm 2010 rộng, điều chỉnh trực tiếp nhiều tổ chức, cá nhân trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, do đó đề nghị gọi là Bộ luật tố tụng hành chính. Tuy vậy, xét về tổng thể, Luật tố tụng hành chính gồm 18 chương với 265 điều và so với phạm vi quy định của Bộ luật tố tụng dân sự (35 chương 418 điều), Bộ luật tố tụng hình sự (35 chương 346 điều) thì tố tụng hành chính có phạm vi điều chỉnh hẹp hơn nên chỉ cần đặt tên Luật tố tụng hành chính là phù hợp.
2. Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh
Luật tố tụng hành chính là một ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam, có đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh riêng so với những ngành luật khác; cơ sở pháp lý để tiến hành các hoạt động tố tụng là các quy định của pháp luật tố tụng hành chính, theo những nguyên tắc tố tụng đặc thù và trình tự thủ tục riêng biệt, cụ thể:
2.1. Đối tượng điều chỉnh
Đối tượng điều chỉnh của Luật tố tụng hành chính là các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án hành chính tại tòa án theo trình tự thủ tục tố tụng do pháp luật tố tụng hành chính quy định, gồm các nhóm quan hệ sau:
Nhóm thứ nhất, những quan hệ xã hội phát sinh giữa các chủ thể được trao quyền lực nhà nước để thực hiện thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính.
Ví dụ: quan hệ giữa tòa án, viện kiểm sát khi thực hiện hoạt động giải quyết vụ án hành chính.
Nhóm thứ hai, những quan hệ xã hội phát sinh giữa những người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hành chính.
