2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ XÃ HỘI HỌC GIÁO DỤC
Thuật ngữ “xã hội học giáo dục” có tên tiếng Anh là Educational Sociology hay Sociology of Education, có tên tiếng Đức là Sozialpädagogik hay Erziehungssoziologie.
Khái niệm về xã hội học giáo dục được sử dụng rất khác biệt. Mặc dù các khái niệm được tạo dựng từ các tác giả trong và ngoài nước nhưng đều có điểm chung là xã hội học giáo dục khác với giáo dục học, vốn chỉ liên quan đến giáo dục phổ thông. Sau đây là các khái niệm xã hội học giáo dục được sắp xếp theo trình tự từ khát quát đến cụ thể trong các tài liệu từ ba ngôn ngữ: tiêng Anh, Đức và Việt.
> Theo tài liệu tiếng Anh
Xã hội học giáo dục là nghiên cứu các cấu trúc và hoạt động của xã hội chung như thế nào và những kinh nghiệm cá nhân làm ảnh hưởng đến giáo dục và tác động của nó. Xã hội học giáo dục có liên quan mật thiết với hệ thống trường công cộng của xã hội công nghiệp hiện đại, bao gồm sự bành trướng (mở rộng) của giáo dục đại học, giáo dục sau đại học, giáo dục người trưởng thành và giáo dục thường xuyên.
> Theo tài liệu tiếng Đức
Josef Schermaier nhận định rằng, người ta phân biệt xã hội học giáo dục qua năm khái niệm khác nhau cơ bản sau:
– Xã hội học giáo dục như là khái niệm đối nghịch với giáo dục cá nhân: Xã hội học giáo dục như là giáo dục cộng đồng, nhân dân và quốc gia, như là giáo dục thông qua và đối với giáo dục cộng đồng – cá nhân trong phục vụ giáo dục cộng đồng.
– Xã hội học giáo dục cơ bản cần thiết là giáo dục xã hội như là nguyên tắc hòa nhập mỗi sự giáo dục.
– Xã hội học giáo dục như là giáo dục chăm sóc và hoặc giáo dục bên ngoài gia đình và nhà trường.
– Xã hội học giáo dục như là lý thuyết và thực tiễn của công tác xã hội thanh niên và giúp đỡ thanh niên định hướng ở những nhiệm vụ theo quy định trong giúp đỡ thanh niên.
– Xã hội học giáo dục như là lý thuyết và thực tiễn của biện pháp giáo dục, nó được nhìn nhận như là câu trả lời về những vấn đề của xã hội hiện đại và tự hiểu như là sự giúp đỡ hòa nhập ở những mâu thuẫn xã hội.
> Theo Josef Schermaier, xã hội học giáo dục được nhìn nhận ở nhiều mối quan hệ xã hội thuộc phạm vi giáo dục, và ông khẳng định xã hội học giáo dục không thuộc giáo dục nhà trường và gia đình.
Xã hội học giáo dục, theo quan điểm của Bäumer, không mô tả nguyên tắc mà đã được giáo dục phổ thông mang lại như là lý thuyết, phương pháp, cơ sở vật chất và phương tiện, mà miêu tả một phần tất cả những gì giáo dục ngoài nhà trường và gia đình. Xã hội học giáo dục có nghĩa trong khái niệm chăm lo giáo dục xã hội và nhà nước, nên nó đặt ngoài nhà trường. Từ định nghĩa này, tác giả đã áp dụng khái niệm xã hội học giáo dục:
– Như là giáo dục cộng đồng; giáo dục gia đình như là hiệu quả của cộng đồng (ý nghĩa xã hội học giáo dục của gia đình)
– Như là giáo dục và đào tạo ngoài gia đình và nhà trường; và
– Như là giáo dục chăm sóc.
Xã hội học giáo dục là một bộ phận của giáo dục có quan hệ với giáo dục cá nhân đối với cộng đồng, đối với trách nhiệm xã hội bên ngoài gia đình và nhà trường.
Xã hội học giáo dục là một bộ phận của xã hội học, bộ phận này liên hệ với mối quan hệ của giáo dục và xã hội, với những cấu trúc của hệ thống giáo dục, với các quá trình giáo dục và xã hội hóa trong các tổ chức như gia đình, nhà trường,… Ngoài những điều khác, các ảnh hưởng và chức năng của các quá trình này sẽ xem xét trong mối liên hệ về cấu trúc xã hội, tương tác và tâm lý học xã hội. Xã hội học giáo dục đẩy lùi các vấn đề giáo dục phát sinh từ vấn đề giáo dục và mở rộng phạm vi các chủ đề về các vấn đề vượt ra ngoài trường học. Ngày nay, một phần nhắc đến xã hội học của giáo dục và đào tạo và một phần nhấn mạnh xã hội học giáo dục như là một bộ môn riêng biệt.
> Theo tài liệu tiếng Việt
Xã hội học giáo dục là một chuyên ngành xã hội học nghiên cứu các quy luật của sự hình thành, vận động và biến đổi mối quan hệ giữa giáo dục với con người và mối quan hệ giữa giáo dục với xã hội.
Xã hội học giáo dục, theo Từ điển Bách khoa, “là chuyên ngành của xã hội có nhiệm vụ nghiên cứu riêng về quá trình và quy luật phát triển của ngành giáo dục trong mối quan hệ và tác động qua lại với các nhân tố xã hội ngoài giáo dục như chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học, tôn giáo, v.v. Bản thân giáo dục là một hiện tượng xã hội nên về bản chất nó có những đặc điểm chung của xã hội, ra đời và phát triển theo những quy luật chung của xã hội, bởi vậy xã hội học giáo dục cũng phải dựa vào lý luận chung của xã hội học và phải lấy phương pháp luận duy vật biện chứng lịch sử làm kim chỉ nam trong việc nghiên cứu các mối quan hệ giữa giáo dục với các hiện tượng và các thiết chế xã hội khác thì mới có thể làm rõ được những đặc tính riêng của giáo dục và góp phần thúc đẩy sự nghiệp giáo dục phát triển lành mạnh và có hiệu quả, đồng thời trở lại phát huy ảnh hưởng tích cực đối với sự phát triển chung của xã hội, ”
Xã hội học giáo dục là một chuyên ngành xã hội học, có mục đích tìm hiểu ảnh hưởng và những mối quan hệ qua lại mang tính quy luật giữa hoạt động giáo dục với những lĩnh vực hoạt động khác nhau của đời sống xã hội như chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học,… Tuy nhiên, với đặc thù riêng của mình, xã hội học giáo dục tập trung vào nhiệm vụ trọng tâm là nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa con người với con người trong phạm vi hoạt động giáo dục.
