BÀI 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ CHỨC NĂNG XÃ HỘI HỌC
I. XÃ HỘI HỌC LÀ GÌ?
1. Khái niệm
Xã hội học là khoa học về xã hội, là học thuyết về xã hội, nhưng để định nghĩa một cách thật chính xác và phản ánh được đối tượng và chức năng của nó, thì đây là vấn đề hết sức khó khăn. Việc định nghĩa, làm rõ khái niệm Xã hội học có liên quan mật thiết đến đối tượng nghiên cứu của Xã hội học. Hiện nay có rất nhiều định nghĩa, nhưng nhìn chung các nhà xã hội học đều đưa ra và nhất trí những điểm cơ bản giống nhau về Xã hội học.
Trong Đề cương bài giảng xã hội học của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, định nghĩa được nêu như sau: Xã hội học là một môn khoa học xã hội, nghiên cứu về tính chỉnh thể của các quan hệ xã hội (tính chất xã hội của đời sống con người), là khoa học về các quy luật phổ biến và đặc thù của hình thái kinh tế – xã hội, về các cơ chế hoạt động và các hình thức biểu hiện của các quy luật trong hoạt động của các cá nhân, các tập đoàn xã hội, các giai cấp, các dân tộc.
Trong cuốn Xã hội học đại cương, Nguyễn Minh Hòa định nghĩa như sau: Xã hội học nghiên cứu các quan hệ xã hội của chủ thể xã hội, nó nghiên cứu trạng thái xã hội trong từng giai đoạn cụ thể, nghiên cứu những mối tác động qua lại trong những khu vực dân cư, tập thể lao động, nhóm xã hội và gia đình.
Xã hội học bao giờ cũng gắn liền với một thế giới quan triết học nhất định, Xã hội học của chúng ta dựa trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa Marx-Lenin, đó là Xã hội học Marx-Lenin, môn khoa học về xã hội.
2. Mối quan hệ xã hội học với các khoa học khác
a. Xã hội học với Triết học
Những nhà sáng lập ra môn Xã hội học đều là những triết gia, trước khi Xã hội học trở thành một khoa học độc lập thì nó đã tồn tại và gắn liền với triết học. Triết học là một hệ thống các ý tưởng, các giá trị, là một hệ thống các tư tưởng suy tư, con người phải kết hợp với nhau và hành động như thế nào. Còn Xã hội học thì nghiên cứu cách thức con người ứng xử với nhau như thế nào, và hậu quả của lối ứng xử này ra sao? Triết học cung cấp cho Xã hội học phương pháp luận khoa học khi xem xét các sự kiện xã hội, còn xã hội học đặt trọng tâm vào việc nghiên cứu sự tương tác của con người trong xã hội, đặc biệt là nó chú trọng nghiên cứu sự hình thành và kết cấu trong xã hội, các phong tục, tập quán, các giá trị xuất phát… Xã hội học đi tìm những điều kiện xã hội, những logic đằng sau chi phối các ứng xử của con người. Đồng thời Xã hội học cũng tác động trở lại triết học, nó cung cấp cho triết học những tư liệu, những sự kiện, những hiện tượng xã hội để triết học xem xét.
b. Xã hội học với Tâm lý học
Tâm lý học nghiên cứu sự phát triển tình thần, sự xúc cảm của con người trong đời sống xã hội, còn Xã hội học nghiên cứu về các nhóm người, các cộng đồng người. Tâm lý học hành vi và tâm lý học ứng dụng cũng đều chú ý đến hành vi, tình cảm, trí nhớ của con người ở đó nó biểu hiện sự tương tác giữa các cá nhân và nhóm xã hội. Xã hội học nghiên cứu mối quan hệ, tâm lý xã hội, nghiên cứu đời sống trong các nhóm xã hội chi phối như thế nào đến nhận thức và ứng xử của con người.
c. Xã hội học với kinh tế học
Kinh tế học nghiên cứu quá trình sản xuất, lưu thông, phân phối và tiêu dùng của cải vật chất xã hội. Kinh tế học chú ý giải quyết các vấn đề như tiền tệ, giá cả, tỷ suất lợi nhuận, ảnh hưởng của thuế đến tiêu dùng… Xã hội học thì kết hợp với kinh tế học nghiên cứu xã hội học kinh tế, nghiên cứu mối quan hệ kinh tế giữa khía cạnh kinh tế và phi kinh tế của đời sống xã hội.
II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA XÃ HỘI HỌC
1. Đối tượng nghiên cứu của Xã hội học
Cho đến nay vẫn còn rất nhiều ý kiến, nhiều quan điểm xung quanh vấn đề đối tượng nghiên cứu của xã hội học. Các cuộc thảo luận nhằm xác lập mối liên hệ giữa các nghiên cứu xã hội học và triết học xã hội của chủ nghĩa Marx. Kết quả của các cuộc thảo luận đã đưa ra được quan niệm xã hội học ở ba cấp độ:
– Thứ nhất là chủ nghĩa duy vật lịch sử và lý luận Xã hội học đại cương;
– Thứ hai là lý luận Xã hội học chuyên biệt;
– Thứ ba là các nghiên cứu Xã hội học cụ thể.
Do vậy, không thể quy Xã hội học về đối tượng của triết học xã hội. Sự khác biệt giữa chúng là ở chỗ Xã hội học xem xét xã hội qua các phạm trù và các khái niệm đặc biệt hơn so với triết học xã hội. Ngoài ra, còn qua các khái niệm gắn với các nhân tố đã được kiểm nghiệm….. Khác với các phạm trù Triết học, các khái niệm cơ bản của Xã hội học không phải là vật chất và ý thức mà là cấu trúc xã hội và thiết chế xã hội, không phải là con người mà là nhân cách và tính cách là một loại hình xã hội và các quá trình xã hội hóa các cá thể, không phải là các quan hệ xã hội mà đúng hơn đó là sự tương tác xã hội và các mối liên hệ qua lại xã hội.
Để xác định đối tượng của Xã hội học cần phải tìm ra các khái niệm then chốt và cơ bản của khoa học này:
– Hệ thống xã hội là một phạm trù xã hội học quan trọng trong nhiều lý luận Xã hội học vĩ mô. Đó là đối tượng nghiên cứu tính chỉnh thể, tính ổn định của tổ chức xã hội, nó nghiên cứu các hệ thống xã hội, tính chỉnh thể và các tính quy luật vận hành của chúng;
