CHƯƠNG II. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA XÃ HỘI HỌC
1. Những điều kiện và tiền đề ra đời của xã hội học
1.1. Điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội
– Sự ra đời và phát triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa (TBCN), của chủ nghĩa tư bản (CNTB) ở châu Âu một mặt tạo ra sự phát triển xã hội lớn mạnh, mặt khác làm thay đổi cơ bản mọi lĩnh vực hoạt động của con người: lao động công nghiệp thay thế lao động thủ công, thay đổi nền sản xuất nông nghiệp cổ truyền, lối sống đô thị theo phong cách công nghiệp đã đẩy lùi ảnh hưởng của lối sống điền dã, manh mún, tản mạn kiểu nông nghiệp, nông thôn, các khuôn mẫu của xã hội cổ truyển bị tấn công, phá vỡ từng mảng và bị thay thế dần… Nhiều hiện tượng xã hội mới này sinh ảnh hưởng đến đời sống xã hội.
– Sự phát triển về kinh tế một mặt tạo điều kiện để khẳng định vị thế, vai trò của cá nhân trong đời sống xã hội, nhưng mặt khác sự phát triển của xã hội tư bản và công nghiệp lại đòi hỏi sự tự do của con người phải trong khuôn mẫu, trong thiết chế xã hội và tuân thủ pháp luật…. Quan hệ giữa con người và xã hội đang đặt ra nhiều vấn đề cụ thể, bức xúc.
– Những biến đổi trong đời sống chính trị xã hội (cách mạng tư sản; thay đổi thể chế chính trị; mâu thuẫn xã hội, giai cấp…) đặc biệt là đấu tranh giai cấp trong xã hội tư bản giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản đặt ra nhiều vấn đề đòi hỏi xã hội học phải nghiên cứu giải quyết để góp phần vào sự phát triển và ổn định xã hội.
1.2. Tiền đề tư tưởng và lí luận khoa học
– Tiền đề tư tưởng và lí luận khoa học làm nảy sinh xã hội học bắt nguồn từ những tư tưởng khoa học và văn hóa thời đại Phục Hưng. Tiếp đến là những phát kiến vĩ đại trong khoa học tự nhiên và sau là khoa học xã hội (triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội…).
– – Sự phát triển của khoa học, đặc biệt là phương pháp luận nghiên cứu khoa học cũng là nhân tố quan trọng cho sự ra đời của xã hội học. Những phát kiến khoa học thế kỉ XVII – XVIII đã làm thay đổi căn bản thế giới quan và phương pháp luận khoa học. Lần đầu tiên trong lịch sử khoa học nhân loại, thế giới hiện thực được xem như một thể thống nhất, có cấu trúc, có trật tự, có quy luật… Cũng giống như các nhà khoa học tự nhiên, các nhà khoa học xã hội thế kỉ XVIII và đầu thế kỉ XIX khao khát nghiên cứu các hiện tượng, quá trình xã hội để phát hiện ra các quy luật phát triển và tiến bộ xã hội, làm công cụ để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Người tiên phong trên con đường khoa học này là Auguste Comte.
1.3. Tóm lại
Sự xuất hiện và phát triển của hệ thống kinh tế, chính trị TBCN đã phá vỡ trật tự phong kiến, gây những xáo trộn và biến động lớn trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội của các tầng lớp giai cấp. Từ đó nảy sinh nhu cầu thực tiễn phải lập lại trật tự xã hội ổn định và nhu cầu nhận thức xã hội để giải quyết những vấn đề xã hội mới nảy sinh. Đồng thời, với sự phát triển của kinh tế, chính trị thì tư tưởng, lí luận và phương pháp khoa học cũng có sự phát triển và đáp ứng được những nhu cầu đó. Xã hội học ra đời là một nhu cầu khách quan và mang tính tất yếu.
2. Một số đóng góp của các nhà sáng lập ra xã hội học
So với các ngành khoa học xã hội thì xã hội học là một ngành khoa học non trẻ.
Theo trình tự thời gian và theo lịch sử phát triển của xã hội học chúng ta lần lượt tìm hiểu sự cống hiến của một số nhà xã hội học tiêu biểu, được xem là những người có công trong việc xây dựng và phát triển của xã hội học.
2.1. Auguste Comte (1798-1857)
Auguste Comte, nhà lí thuyết xã hội, nhà thực chứng luận người Pháp, là người đã đưa ra thuật ngữ xã hội học (Sociology). Ông sinh trưởng trong một gia đình Giatô giáo, theo xu hướng quân chủ nhưng có tư tưởng tự do và cách mạng rất sớm. Năm 1826, ông bắt đầu giảng dạy triết học thực chứng; đồng thời cũng là người sáng lập ra Hội thực chứng luận; là người chịu ảnh hưởng của triết học Ánh sáng và chứng kiến các biến động xã hội, chính trị, cách mạng công nghiệp, xung đột giữa khoa học và tôn giáo ở Pháp.
Các công trình nghiên cứu khoa học của ông bao gồm:
+ “Triết học thực chứng” – nhiều tập, xuất bản năm 1830 -1842.
+ “Hệ thống chính trị học thực chứng”, xuất bản năm 1851 1854.
Cống hiến của Auguste Comte đối với xã hội học gồm: phương pháp luận xã hội học, cơ cấu xã hội học, cơ cấu xã hội, giải thích sự vận động xã hội theo qui luật 3 giai đoạn…
– Auguste Comte tin tưởng rằng, xã hội học sẽ mang lại giải pháp cho việc khắc phục sự khủng hoàng của văn minh phương Tây. Về sau ông được tôn vinh là người khai sáng ra xã hội học.
2.2. Các Mác (1818-1883)
– Karl Marx, nhà kinh tế học Đức, nhà lí luận vĩ đại của phong trào công nhân thế giới và là người sáng lập ra chủ nghĩa cộng sản (CNCS) khoa học.
– Các công trình nghiên cứu của Karl Marx:
– Karl Marx chưa bao giờ nhận mình là nhà xã hội học, nhưng những công trình nghiên cứu của ông được đông đảo các nhà xã hội học thừa nhận là những cống hiến to lớn và có ý nghĩa trong xã hội học. Các nhà xã hội học phương Tây xem Karl Marx là người đại diện tiêu biểu cho trường phái xã hội học xuất phát từ lịch sử, từ mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp.
– Karl Marx phân tích kết cấu xã hội dựa trên sự phân tích kết cấu kinh tế và cơ cấu thành phần kinh tế trong xã hội; địa vị xã hội, các thang bậc giá trị, các chuẩn mực xã hội, các hành vi ứng xửgiao tiếp giữa người và người… tất cả đều bị quyết định, bị chi phối bởi mối quan hệ kinh tế…
– Vai trò quan trọng của Karl Marx không chỉ đối với xã hội học macxít mà còn đối với xã hội học nói chung.
