Chương II. KỸ THUẬT SẢN XUẤT HẠT GIÓNG CÂY RỪNG
2.1. TÂM QUAN TRỌNG CỦA HẠT GIỐNG CÂY RỪNG
Nước ta, rừng trồng trải ra trên diện tích rộng lớn, cây rừng sống lâu năm, trình độ cơ giới hoá trong sản xuất còn thấp, nhân lực, vốn đầu tư có hạn. Rừng sau khi trồng ít có điều kiện chăm sóc, do đó công tác giống có tầm quan trọng đặc biệt. Có thể nói, giống là một trong những khâu quan trọng nhất, có ý nghĩa quyết định đến sản lượng, chất lượng rừng trồng.
Những năm trước thời kỳ đổi mới, chúng ta chưa đánh giá đúng tầm quan trọng và vai trò to lớn của công tác giống trong sản xuất lâm nghiệp. Sự quan tâm của công tác giống lúc bấy giờ chủ yếu là làm sao có đủ số lượng giống cho trồng rừng, hầu như chưa coi trọng đến chất lượng giống.
Sử dụng giống không rõ nguồn gốc, xuất xứ, thu hái xô bồ, dẫn đến rừng trồng có chất lượng kém, năng suất thấp phổ biến chỉ đạt 5-10m³/ha/năm. Trong khi đó ở nhiều nước trên thế giới sử dụng giống có chọn lọc, năng suất đạt 30-70m³/ha/năm.
Những năm gần đây, công tác giống đã có những chuyển biến căn bản theo hướng sản xuất kinh doanh sử dụng giống tốt, đã được cải thiện từ các cơ quan chuyên môn. Cần nhấn mạnh rằng “Hạt giống tốt” bao gồm cả sức sống cao, khoẻ mạnh và có chất lượng di truyền. Khả năng của chúng có thể sản sinh ra những cây thích nghi tốt với điều kiện của môi trường nơi trồng và cung cấp những sản phẩm theo mong muốn của con người.
Cả số lượng và chất lượng của hạt giống đều bị ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố bên ngoài như điều kiện khí hậu, thời tiết trong năm và phụ thuộc vào loài cây, tuổi cây mẹ và cường độ chăm sóc cây lấy giống, phụ thuộc vào việc thu hái, xử lý và bảo quản hạt giống….. Do đó việc sản xuất hạt giống cây rừng cần thấy rõ những đặc điểm này để lựa chọn và áp dụng các biện pháp kỹ thuật sao cho có hiệu quả nhằm đảm bảo về chất lượng, thoả mãn cả về số lượng, chủng loại giống, đáp ứng cao nhất nhu cầu sản xuất cây con phục vụ cho trồng rừng ở nước ta.
2.2. KHẢ NĂNG RA HOA KẾT QUẢ VÀ CÁC NHÂN TÓ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SẢN LƯỢNG HẠT GIÓNG CÂY RỪNG
2.2.1. Khả năng ra hoa kết quả của cây rừng
Cây rừng là thực vật thân gỗ sống lâu năm, có khả năng ra hoa kết quả nhiều lần. Ra hoa kết quả là đặc trưng quan trọng, là sự biến đổi về chất của thực vật. Các loài cây rừng có nguồn gốc từ hạt trong những năm đầu (thường từ 3-4 năm hoặc lâu hơn) chưa có khả năng ra hoa kết quả. Hiện tượng này gọi là “tính chín muộn” của cây thân gỗ. Khả năng ra hoa kết quả của cây rừng phụ thuộc vào loài, tuổi, điều kiện sống. Quá trình sinh trưởng phát triển của cá thể cây rừng được chia thành các giai đoạn sau:
+ Giai đoạn non trẻ
Tính từ khi hạt nảy mầm đến trước khi cây ra hoa kết quả lần đầu. Ở giai đoạn này khả năng thích ứng của cây rừng rất cao, nhưng khả năng chống chịu với điều kiện bất lợi của môi trường thấp. Các cơ quan sinh dưỡng sinh trưởng mạnh, cây chưa có khả năng ra hoa kết quả. Vì vậy khi cây ra hoa kết quả thì kết thúc giai đoạn này.
+ Giai đoạn gần thành thục
Tính từ khi cây bắt đầu ra hoa kết quả lần đầu cho tới sau đó 3 – 5 năm, giai đoạn này cơ quan sinh dưỡng sinh trưởng mạnh, lượng hoa quả tăng dần, tán cây dần hình thành, sức đề kháng với những bất lợi của môi trường cao hơn giai đoạn non trẻ.
+ Giai đoạn thành thục
Hình dạng của cây đã định hình, cơ quan sinh dưỡng sinh trưởng chậm lại, cây rừng ra hoa kết quả mạnh nhất, sản lượng hạt giống ổn định trong một thời gian dài, các đặc tính di truyền ổn định. Đây là giai đoạn thành thục tái sinh, có thể kinh doanh hạt giống tốt nhất.
+ Giai đoạn già cỗi
Lượng tăng trưởng hàng năm của các cơ quan sinh dưỡng giảm thấp, dần đi đến ngang trệ. Các quá trình trao đổi chất chậm và yếu, khả năng ra hoa kết quả của cây rừng giảm dần chất lượng hạt giống kém, sức đề kháng với những điều kiện bất lợi của môi trường kém, cây dễ bị sâu bệnh, tán lá bị phá vỡ, cây rỗng ruột và chết.
Khả năng ra hoa kết quả của các cá thể cây rừng thay đổi theo tính giai đoạn và theo tính chu kỳ hàng năm. Sự phân chia các giai đoạn trên chỉ là tương đối và ranh giới giữa các giai đoạn không phải là cố định mà tuỳ thuộc loài cây và điều kiện hoàn cảnh. Trong kinh doanh tăng có thể tác động vào điều kiện hoàn cảnh để rút ngắn giai đoạn non trẻ và kéo dài giai đoạn thành thục để lợi dụng tốt hơn.
Quá trình sinh trưởng và phát triển của thực vật có mối quan hệ thống nhất biện chứng: Sự hình thành các cơ quan sinh sản đều phải dựa trên cơ sở sinh trưởng và tích luỹ vật chất dinh dưỡng của các cơ quan dinh dưỡng – ngược lại cây ra hoa kết quả nhiều cũng hạn chế nhất định đến sinh trưởng của bản thân nó.
Với các loài cây khác nhau, tuổi ra hoa kết quả và khả năng kéo dài giai đoạn ra hoa kết quả là khác nhau. Phần lớn ở cây mọc nhanh, ưa sáng và cây ở từng tái sinh chồi sớm ra hoa kết quả song cũng sớm già cỗi. Ngược lại ở cây mọc chậm, chịu bóng và cây có nguồn gốc từ hạt ra hoa kết quả muộn hơn nhưng giai đoạn cây có khả năng ra hoa kết quả dài hơn. Nguyên nhân là do đặc tính di truyền và do tác động của điều kiện hoàn cảnh ảnh hưởng rõ rệt đến quá trình ra hoa quả.
