1. Bệnh hại cây là gì? Tại sao cây bị bệnh?
Trong cây thường xuyên xảy ra các hoạt động sinh lý để giúp cây sinh trường và phát triển như tạo thành các tế bào mới, hấp thụ nước và dinh dưỡng rồi đưa đến các bộ phận của cây, các quá trình tổng hợp và trao đổi chất, sự tích tụ các chất để tạo quả v.v.. Các quá trình này được thực hiện trong mỗi tế bào hoặc những bộ phận của cây có các chức năng chuyên biệt như các tế bào diệp lục thực hiện chức năng quang tổng hợp, rẻ và mạch dẫn làm nhiệm vụ hấp thụ, vận chuyển nước và chất dinh dưỡng.
Khi các tế bào hoặc một bộ phận nào đó của cây bị vi sinh vật xâm nhiễm hoặc yếu tố môi trường bất lợi làm cho hoạt động của tế bào hoặc bộ phận bị gián đoạn, thay đổi, bị ức chế hoặc bị phá hủy thì lúc đó cây trồng trở nên bị bệnh. Như vậy có thể hiểu bệnh cây là những thay đổi bất thường về hình dạng và các hoạt động sinh lý của cây ảnh hưởng đến sự sinh trưởng phát triển, làm cây bị suy yếu, gây chết từng bộ phận hoặc chết toàn cây.
Thí dụ khi rễ bị thối thì cây không có khả năng hấp thụ nước và dinh dưỡng từ đất làm quá trình vận chuyển nước và khoáng chất bi gián đoạn, dẫn đến tình trạng cây bị vàng lá, rụng lá hoặc héo rũ. Trường hợp lá cây có các đốm hoại hoặc vết cháy, vết vàng sẽ ảnh hưởng quá trình quang hợp ở là cũng làm cây sinh trưởng kém.
Đầu tiên bệnh có thể chỉ xảy ra ở một vài tế bào hoặc bộ phận với mức độ nhẹ nên chưa biểu hiện để nhận biết được. Sau một thời gian, bệnh tiếp tục phát triển biểu hiện ra bên ngoài mà mắt thường có thể thấy được, gọi là triệu chứng bệnh. Thí dụ như các triệu chứng đốm nâu trên lá, lá bị xoăn lại, thân cây bị loét và xì mủ, quả bị thối vv.
Tùy theo bộ phận cây bị bệnh, cách tác hại và nguyên nhân gây bệnh khác nhau mà biểu hiện các triệu chứng bệnh khác nhau. Thí dụ nhiều loại nấm phá hoại tế bào gây ra các đốm màu nâu trên lá, vi khuẩn làm tắc mạch dẫn gây ra triệu chứng cây bị héo rũ, virus làm là biến vàng loang lổ (gọi là khảm) hoặc cây bị lùn thấp, tuyến trùng gây nên các u bướu trên rễ
Cây trồng được cấu tạo nên bởi các chất hữu cơ như các chất bột, đường, chất đạm, chất béo. Những chất này là thức ăn, là môi trường sinh sống cho các loài vi sinh vật. Trong các quá trình sinh sống trên cây, các vi sinh vật phá hủy tế bào, cản trở các quá trình sinh lý của cây hoặc tiết ra các chất độc làm cho cây bị bệnh.
Ngoài ra, cây trồng cũng cần những điều kiện ngoại cảnh và những chất dinh dưỡng thích hợp để sinh trường phát triển. Nếu những điều kiện này không thích hợp cây cũng có thể bị bệnh, như vậy cây bị bệnh do hai nhóm tác nhân chính là các vi sinh vật (yếu tố sinh vật) và các điều kiện sống (yếu tố không phải là sinh vật).
Các bệnh do các yếu tố sinh vật gây ra có khả năng lây lan truyền nhiễm được, nên còn gọi là bệnh truyền nhiễm. Còn bệnh do các yếu tố không phải là sinh vật thì không lây lan truyền nhiễm, nên gọi là bệnh không truyền nhiễm.
2. Bệnh truyền nhiễm và bệnh không truyền nhiễm thường do các tác nhân nào gây ra?
Việc phân loại bệnh cây có thể theo triệu chứng hiểu biện của bệnh (thối rễ, héo rũ, đốm lá, gì sắt, nứt thân chảy nhựa, khám lá), theo bộ phận cây bị bệnh (bệnh hại rễ, hại thân, hại lá, hại quả…) hoặc theo loại cây trồng (bệnh hại lúa, hại rau, hại cây ăn quả). Tuy vậy, tiêu chuẩn phổ biến nhất cho phân loại bệnh cây là dựa vào tác nhân gây bệnh.
Ưu điểm của cách phân loại này là chỉ ra được nguyên nhân gây bệnh, từ đó biết được quá trình phát triển của bệnh và đề ra những biện pháp phòng trừ thích hợp có hiệu quả. Cách phân loại này chia bệnh cây thành bệnh truyền nhiễm và bệnh không truyền nhiễm.
1. Bệnh truyền nhiễm: Tác nhân gây bệnh truyền nhiễm cho cây trồng chủ yếu là các vi sinh vật. Đó là những sinh vật có cấu tạo cơ thể rất đơn giản (sinh vật bậc thấp) và kích thước rất nhỏ mắt thường không thể thấy được mà phải qua kính phóng đại. Các vi sinh vật gây bệnh cho cây trồng gồm có:
– Nấm: Là tác nhân gây bệnh phổ biến nhất trên cây trồng. Nấm có thể xâm nhập phá hại ở tất cả các bộ phận cây, từ rễ, thân, cành đến lá, hoa, quả.
Vi khuẩn: Thường gây các bệnh héo rũ và đốm lá.
Virus: Thường gây các bệnh xoăn lá, khảm vàng lá.
– Tuyến trùng: Thường gây bệnh thối đen rẽ và bướu rễ.
Ngoài ra còn một số vi sinh vật khác ít phổ biến hơn như Mycoplasma, nguyên sinh động vật và rong, tảo. Các vi sinh vật này có thể sinh sản và tổn tại khá lâu trong tự nhiên rồi tiếp tục lan truyền lây nhiễm bệnh cho các bộ phận và các cây khác hoặc vụ trồng trọt sau.
2. Bệnh không truyền nhiễm: Bao gồm các yếu tố sau:
Các yếu tố thời tiết như nhiệt độ quá cao hay quá thấp, thiếu hay thừa ánh sáng, không khí ô nhiễm.
Các yếu tố về đất đai như úng nước hoặc khô hạn, thiếu oxy, axit hoặc kiểm, tính độc của các khoáng chất trong đất.
Các yếu tố về dinh dưỡng như thiếu hoặc thừa các chất dinh dưỡng. Hiện tượng thiếu các chất dinh dưỡng vì lượng (sắt, kẽm, mangan, đồng, Bo) ngày càng trở nên phổ biến trên nhiều loại cây trồng ở nhiều vùng đất.
Ngoài ra còn các bệnh gây nên bởi độc hại của thuốc Bảo vệ thực vật, bởi cách canh tác sai.
Các yếu tố trên đây không phải là sinh vật nên không lây lan, tuy vậy thường biểu hiện đồng đều trên diện tích cả ruộng hoặc cả vùng.
