CÂY NHO (Vitis vinifera)
Nho là cây ăn quả của vùng bán ôn đới (ôn đới ẩm), trồng chủ yếu ở châu Âu như Pháp, Ý, Bồ Đào Nha, Nga… Ngoài ra còn trống nhiều ở Bắc và Trung châu Mỹ. Các nước vùng nhiệt đới châu Á cũng có trồng nhưng chiếm một phần nhỏ như ở Ấn Độ, Thái Lan, Philippines…
Theo thống kê năm 1983, sản lượng nho trên toàn thế giới khoảng 65 triệu tấn (hơn cả cam quít và chuối), trong đó châu Âu chiếm khoảng 45 triệu, châu Mỹ khoảng 11 triệu, châu Á chỉ khoảng 7,5 triệu tấn. Năng suất dao động khá lớn, từ 5,2-27,0 tấn/ha, cao nhất là Hà Lan, Ấn Độ.
Quả nho chứa nhiều dưỡng (khoảng 20%), tương đương với các loại quả ngọt như vải, nhân, hồng, cao hơn nhiều loại quả ôn đới khác. Nho cũng chứa nhiều loại muối khoáng như kali, phốt pho, canxi, magiê, lưu huỳnh, nhưng về vitamin và lượng calo thì không bằng nhiều loại quá khác.
Quả nho ngoài dùng ăn tươi, một lượng rất lớn dùng chế rượu vang, ngoài ra còn làm nho khô, nho đóng hộp và nước giải khát. Có những giống nho, những vùng chuyên trồng nho để làm rượu. Cây nho có tán lá dày và xanh, quả sai và treo thành từng chùm, màu xanh hoặc đỏ tím bóng láng nên còn trống làm cây che bóng mát và cây cảnh.
Ở nước ta, nho trống được từ Bắc tới Nam. Ở miền Bắc trồng lẻ tẻ, năng suất và chất lượng kém. Vùng nho tập trung nổi tiếng ở Phan Rang (Ninh Thuận) với diện tích 2.000 ha, ngoài ra có trống khá phổ biến ở Bắc Bình Thuận và Nam Khánh Hòa. Nho ở nước ta chủ yếu dùng ăn tươi nội địa, khả năng xuất khẩu và chế biến còn rất thấp.
Ở Phan Rang, cây nho có thể thu hoạch quả một năm 2 vụ hoặc 2 năm 5 vụ. Vụ nho Đông Xuân thu hoạch tháng 2-3 cho năng suất và chất lượng tốt nhất, sau đó là vụ Hè Thu vào tháng 78; vụ Thu Đông vào tháng 10-11 năng suất và chất lượng thấp nhất do gặp mưa lớn. Năng suất nhỏ ở Phan Rang đạt trên 20 tấn, cá biệt tới 60 tấn/ha, có thể so sánh với các nước đạt năng suất cao trên thế giới, nhưng lại không ổn định do chưa được đầu tư kỹ thuật đúng mức.
I. ĐẶC TÍNH
1. Đặc tính thực vật học
Cây nho thuộc họ Nho (Ampelidaceae), là loại cây ăn quả lâu năm.
Thân cây nho thuộc loại thân thảo, dạng cây leo. Từ thân và cành mọc ra các tua cuốn ở vị trí đối diện với lá. Tua cuốn có thể phân nhánh để bám vào giàn leo giữ cho cây được vững chắc.
Lá đơn, hình tim, xung quanh có nhiều khía nhỏ như răng cưa. Rễ thuộc loại rẻ chùm, phần lớn ở độ sâu 30-60 cm và trải rộng quanh vùng tán cây.
Hoa lưỡng tính mọc thành chúm trên các đốt cành, kích thước nhỏ, màu xanh nhạt, một số loài nho (phần lớn nguồn gốc từ Mỹ) có những dạng hoa không hoàn toàn, chỉ mang tính cái hoặc tính đực, bao phấn mở nhiều vào khoảng 8 giờ sáng, trùng với thời gian hoa nở tối đa nên khả năng thụ phấn khá cao, có thể đạt 80-90%.
Thời gian từ khi này chối đến hình thành hoa trung bình 30-40 ngày.
Quả nho có kích thước nhỏ, hình tròn đường kinh trung bình 1,5-3,0 cm, vỏ mông hơi dình vào thịt quả, khí chín có màu đỏ tím hoặc xanh nhạt tùy giống. Trong quả có một số hạt nhỏ, cũng có giống nho không hạt. Thời gian từ đậu quả đến quả chín hoàn toàn trung bình 50-60 ngày.
2. Yêu cầu các điều kiện sinh thái
a. Khí hậu
Cây nho thích hợp với khí hậu khô, ít mưa và nhiều năng, nhiệt độ không cao lắm. Khí hậu âm u, nhiều mưa và ẩm độ không khí cao là trở ngại lớn nhất cho sự sinh trưởng và phát triển của cây nho, sâu bệnh cũng phát sinh gây hại nhiều.
Thực tế các vùng trồng nho trên thế giới cho thấy cây nho có thể chịu được nhiệt độ lạnh tới 20°C và nóng đến 45°C. Tuy nhiên trong mùa đông nhiệt độ thấp cây nho ở trạng thái ngủ nghĩ. Nhiệt độ cao vừa phải sẽ thuận lợi cho sự nở hoa và thụ phấn. Nhiệt độ cao khoảng 40°C trong vài ngày có thể làm hoa bị khô. Nho chín vào thời gian nhiệt độ cao cũng có màu không đẹp (gọi là nho cẩm màu), chất lượng cũng kém.
Cây nho cũng là cây rất ưa ánh sáng và ưa nắng. Vì vậy những vùng sa mạc và nữa sa mạc như các vùng Tân Cương (Trung Quốc), California (Mỹ) và vùng Trung Á là những vùng trồng nho rất tốt.
Cây nho không thích hợp với khí hậu nhiều mưa, ẩm độ cao. Mưa nhiều làm bộ rễ nho phát triển kém, ảnh hưởng đến thụ phấn, làm tăng tỉ lệ rụng hoa, rụng quả, sâu bệnh cũng phát sinh gây hại nhiều. Có thể nói ẩm độ và lượng mưa cũng là yếu tố quyết định để xem một vùng có thể trồng nho được hay không. Những vùng có mùa khô từ 4 tháng rưỡi là có thể trồng nho được vì có thể đảm bảo cho ít nhất một lửa nhỏ ra lá, ra hoa và chín trước mùa mưa.
b. Đất
Cây nho có thể trồng trên nhiều loại đất, từ đất cát thô, đất lẫn sỏi đá đến đất thịt nặng với nhiều mức độ phì nhiêu khác nhau nếu được đầu tư thích đáng, đúng kỹ thuật. Tuy nhiên, không nên trồng trên các loại đất sét nặng, tầng canh tác nông, thoát nước kém, đất mặn và đất chua không được cải tạo.
Tốt nhất nên trồng trên loại đất nhẹ có kết cấu tốt, tơi xốp và điều quan trọng là phải thoát nước. Độ pH thích hợp là từ 6,5-7,5. Trồng các giống nho để ăn tươi thì cần phải chọn đất tốt.
