CÂY XOÀI (Mangifera indica)
Xoài là cây ăn quả nhiệt đới có nguồn gốc từ bắc Mi-an-ma và Ấn Độ, từ đó lan sang các nước Đông Nam Á. Trên thế giới, xoài hiện trồng nhiều ở Ấn Độ, Trung Quốc, Pa-kix-tan, Thái Lan, Phi-lip-pin, In-đô-nê-xia, Băng-la-đét. Từ 1986-1988 sản lượng xoài trên thế giới ước tính trung bình mỗi năm khoảng 15 triệu tấn.
Quả xoài có thể ăn chín hoặc ăn xanh, ở Ấn Độ, Thái Lan xoài ăn xanh rất phổ biến và có nhiều giống trồng để ăn xanh là chính. Xoài chín còn dùng chế biến thành nước giải khát, miếng xoài trộn đường dám (chutney), xuất khẩu dễ hơn xuất khẩu quả tươi.
Trong trái xoài, tỉ lệ thịt (phần ăn được) chiếm 60-70%, trong đó tỉ lệ đường khá cao (10-15%), axit thấp (khoảng 0,15%), hương vị đậm đà, là một loại quả quí. Ngoài trống lấy quả, cây xoài còn là cây che bóng và cây cảnh, hoa xoài là nguồn mật cho ông, là dùng làm thức ăn phụ cho gia súc, hạt dùng làm thuốc trị giun sán, nhựa xoài là một loại gồm chất lượng cao.
Ở nước ta xoài trồng được từ Bắc đến Nam. Ở phía Bắc, xoài trồng từ lâu nhưng diện tích ít và lẻ tẻ, chất lượng cũng kém, quả nhỏ, chua và có mùi nhựa thông. Tuyệt đại bộ phận diện tích xoài ở phía Nam, từ Bình Định trở vào. Vùng xoài lớn nhất của cả nước là Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là các tỉnh Tiền Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long.
Ở đây mùa khô dài suốt từ tháng 12 đến tháng 5 năm sau đúng vào lúc xoài ra hoa và chín cần khô, năng, lượng mưa trong năm không quá nhiều (khoảng 1.500 mm), đất lại tốt nên trồng được các giống xoài có chất lượng cao. Gần đây diện tích xoài ở miền Đông Nam Bộ cũng tăng nhiều. Ngoài tiêu thụ trong nước, xoài của ta cũng đã xuất khẩu, chủ yếu sang Trung Quốc.
I. ĐẶC TỈNH
1. Đặc tính thực vật học
Xoài thuộc họ Đào lộn hột (Anacardiaceae), là cây thân gỗ lớn, cao từ 10-15 m, tán rộng và dày. Lá đơn, phiến lá tương đối lớn, hình bầu dục dài, kích thước trung bình 5 x 20 cm, láng bóng, có mùi thơm hơi chua.
Hoa mọc thành chùm ở đầu cành. Hoa màu vàng, nhỏ, 5 cánh, gồm có hoa lưỡng tính và hoa đực. Hoa lưỡng tính chiếm 1-36% (tùy giống) và có thể thụ tỉnh thành quả.
Quá nhân cứng, chín có màu vàng, một hạt to. Hạt hơi dẹp, có xơ dài. Thịt quả mềm, có vị chua ngọt, thơm.
Xoài là một trong những cây trồng sống lâu nhất, có thể tới hàng trăm năm hoặc hơn. Đặc biệt ở nơi có mạch nước ngầm sâu, do bộ rẻ rất phát triển. Rễ cọc, ăn sâu trung bình 5-6 m, cô thể tới 9.10 m tùy theo độ sâu mạch nước ngầm.
Xoài ra hoa tự nhiên rộ vào tháng 12-2 dương lịch, quả chín tháng 5-7. Ngoài ra cũng có những cây ra hoa trái vụ.
2. Yêu cầu các điều kiện sinh thái
Nhiệt độ: Xoài là cây ăn quả nhiệt đới,
chịu nóng tốt. Nhiệt độ thích hợp 24-27°C. Tuy vậy xoài cũng có thể trống được khí hậu bán nhiệt đới như ở Đài Loan, Ix-ra-en, Mỹ (ở bang Flo-ri-da), miễn là không gặp rét vào thời gian ra lá non và nhất là ra hoa.
Trong vùng nhiệt đới, xoài có thể sống được ở độ cao trên 1.000 m, nhưng để có sản lượng cao không nên trồng ở độ cao trên 600 m vì ở độ cao hơn sẽ có nhiệt độ thấp ảnh hưởng tới ra hoa.
– Lượng mưa và ẩm độ: Lượng mưa trong khoảng 500-1.500 mm/năm có thể trồng được xoài, nếu ít mưa thì phải tưới đủ nước, nếu mưa nhiều thực ra xoài vẫn mọc tốt, ra lá nhiều nhưng ít hoa và nhiều sâu bệnh. Xoài là cây chịu hạn và chịu úng đều tốt do có bộ rễ rất phát triển và ăn sâu. Tuy vậy, trước khi ra hoa khoảng 2 tháng cần có một thời gian khô hạn để hình thành mầm hoa, vì vậy vào thời gian này không nên tưới nước.
Khi ra hoa nếu mưa nhiều, ẩm độ không khí cao sẽ hạn chế thụ phấn và không đậu quả được. Ở miền Bắc nước ta khi xoài ra hoa vào tháng 12-2 dương lịch cũng là lúc có mưa phùn gió bấc, xoài không đậu quả được; còn ở miền Nam thì lúc này trời khô ráo. ấm áp, rất thuận lợi cho xoài ra hoa kết quả. Các tỉnh miền Trung từ Thừa Thiên Huế đến Quảng Ngãi tuy ít bị gió mùa Đông Bắc nhưng lượng mưa cuối năm vẫn lớn nên xoài cũng khó thụ phấn. Chỉ từ Bình Định trở vào thì khí hậu mới thuận lợi cho xoái.
– Đất: Xoài không kén đất lắm, miễn là không có tầng đá và mực nước ngầm cao là xoài có thể mọc tốt. Đất phù sa cũ và mới ven sông. không đọng nước và tơi xốp là vùng đất lý tưởng nhất cho cây xoài. Tuy vậy, trên vùng đất cát Cam Ranh xoài vẫn mọc tốt. Độ pH đất thích hợp là 5,5 – 7,5, độ mặn dưới 0,05%.
3. Yêu cầu chất dinh dưỡng
Cũng như với các cây ăn quả lâu năm, cây xoài cũng cần đầy đủ các chất dinh dưỡng đạm, lân và kali. Thời kỳ cây còn nhỏ và giai đoạn ra chối, ra là chủ yếu cần đạm và lân để sinh trưởng. Thời kỳ ra hoa đậu quả cần kali. Tuy vậy, khi quả đang lớn nếu nhiều đạm và kali sẽ ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi, gây hiện tượng nứt quá.
Khi quả chín nếu đủ đạm quả to, vỏ láng và màu đẹp, đủ kali hương vị quả sẽ đậm đà hơn (thừa kali quả dễ bị nứt).
Xoài ít có biểu hiện bị thiếu chất vi lượng.
II. GIỐNG VÀ NHÂN GIỐNG
1. Giống xoài
Theo kết quả điều tra của Viện Nghiên cứu Cây ăn quả miền Nam, nước ta hiện có khoảng 100 giống xoài, gồm cả giống cũ và giống mới nhập nội. Các giống chính gồm có:
a. Xoài cát: Gồm các giống xoài cát trắng, cát đen, cát Chu, trong đó nổi tiếng nhất là xoài cát Hòa Lộc (tên một ấp thuộc xã Hòa Hưng, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang).
– Xoài cát Hòa Lộc: Có đặc điểm là quả to, trọng lượng trung bình một quá 400-600 g, khi chín vỏ màu vàng, hạt nhỏ, thịt dây và vàng, không có xơ, ngọt và thơm, được thị trường trong nước đánh giá cao.
