CÂY NHÂN (Dimocarpus longan)
Nhân là cây của vùng nhiệt đới và á nhiệt đời. Phạm vi trống khá rộng, từ đường xích đạo tới vĩ tuyến 30° Bắc, trong đó nhiều nhất ở Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam. Ngoài ra có trồng ở Ma-lay-sia, Ấn Độ và Mỹ. Ở Trung Quốc, nhân là một cây đặc sản có lịch sử trên 2000 năm, có nhiều vùng trồng nổi tiếng (như Quảng Đông, Phúc Kiến) và nhiều giống tốt.
Nhân là cây ăn quả có giá trị kinh tế cao. Củi (cơm) nhân rất ngọt, tới 22 – 23 độ Brix, it thấy ở các quả khác, tuy thiếu vitamin A nhưng lại có giá trị calo khá cao do chứa nhiều đường, chất khoáng (nhất là canxi, photpho), khá nhiều vitamin C. Nhân sấy khô gọi là long nhân là loại thuốc bố có tác dụng an thần, kích thích hoạt động của não. Cùi nhân làm đồ hộp cũng có giá trị. Hoa nhăn là nguồn “nguyên liệu giúp ông tạo mật rất tốt, là loại mật ong cao cấp có giá trị dược liệu cao.
Cây nhân có tán lá xòe rộng, bộ rễ sâu và chắc, trống bên đê để bảo vệ đê và làm bóng mát hai bên đường. Gỗ nhân là loại gỗ quí, không bị nứt, dùng làm đồ mỹ nghệ, giường tủ và nhà cửa.
Lá nhân dùng làm thức ăn gia súc. Hạt nhân chứa nhiều tinh bột dùng chế rượu, làm hồ…
Ở nước ta những năm gần đây, nhân là một trong những loài cây ăn quả phát triển nhanh nhất. Cuối những năm 80 của thế kỷ trước, diện tích trồng của cả nước khoảng 10.000 ha. Hiện nay chưa có số liệu thống kê, song do mở nhiều trang trại ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ, diện tích trồng nhân tăng lên nhiều, ước tính cả nước tới 80.000 ha, trong đó phía Nam 50.000 ha.
Tương lai cây nhân vẫn là một cây ăn quả quan trọng được phát triển do dễ trống, thời gian khai thác dài, không có sâu bệnh nguy hiểm và bán được giá. Nhiều vùng có truyền thống trồng nhân nổi tiếng, ở Đồng bằng sông Hồng có các tỉnh Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình, ở Đồng bằng sông Cửu Long có các vùng nhân ở Bến Tre, Tiến Giang, Đồng Tháp…, nhiều vùng trồng nhân mới ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ như Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước….
I. ĐẶC TÍNH
1. Đặc tính sinh vật học
Nhân thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae) cùng với cây chôm chôm, cây vải. Là cây thân gỗ tương đối lớn, có thể cao tới 10-15 m. Tán cây rộng và rậm rạp, lá xanh quanh năm.
Thân có vỏ dày, nhiều vết nứt dọc nhỏ, đôi khi bong tróc ra từng mảng.
Lá kép lông chim gồm nhiều lá chét bóng làng, hình bầu dục dài, đuôi lá nhọn, mọc 2 hàng đối xứng.
Hoa ra thành từng chùm ở đầu cành, gốm chủ yếu hoa cải và hoa lưỡng tính, có 5 cánh, màu trắng hoặc vàng nhạt. Thụ phấn nhờ côn trùng là chính, tỉ lệ thụ phấn tương đối cao.
Quả đơn, có 1 hạt màu đen. Khi chín vỏ có màu nâu nhạt hoặc vàng da bò. Phần ăn được phía trong vỏ bao lấy hạt gọi là cùi (hoặc cơm) mềm, màu trắng trong, ngọt và nhiều nước.
Ở miền Bắc nước ta nhăn thường chỉ ra hoa 1 lần trong năm vào tháng 2, 3, quả chín vào tháng 7, 8. Ở miền Nam nhân có thể ra hoa hai đợt, trong đó đợt chính ra hoa tháng 3, 4 chín vào tháng 7, 8, đợt phụ ra hoa tháng 7, 8, chín vào tháng 11, 12, ít hơn đợt chính.
2. Yêu cầu các điều kiện sinh thái
a. Khí hậu
Nhiệt độ: Cây nhân chịu nóng và chịu rét khá hơn cây vải, ở nước ta nhân trống phía Nam và phía Bắc đều ra hoa kết quả tốt (trong khi vải chỉ trồng được ở phía Bắc). Nhiệt độ bình quân năm khoảng 21-37°C thích hợp nhất cho nhân sinh trưởng phát triển. Khi hoa nở yêu cầu nhiệt độ cao hơn, khoảng 25-32°C. Mùa đông có thời gian nhiệt độ thấp thuận lợi cho sự phân hóa mắm hoa. Một phần cũng vì điều kiện này mà ở phía Bắc sang mùa xuân trời ấm lên, nhân ra nở rộ.
– Ánh sáng: Trời quá khô và ánh nắng gay gắt không thích hợp với cây nhân. Vì là cây ra hoa ở đầu cành nên nhân vẫn cần ánh sáng đẩy dủ nhưng là ánh sáng tán xạ. Tuy vậy, ở phía Nam, nhất là các tỉnh miền Đông, cây nhân cũng chịu nắng và chịu đất cát rất tốt.
– Mưa và độ ẩm: Lượng mưa thích hợp cho cây nhân trong một năm khoảng 1.300-1.600 mm. Nói chung nhân thích ẩm, nhất là ở giai đoạn sinh trường ra nhiều cành lá. Nhưng nếu đất thấp không thoát nước trong mùa mưa, sự phát triển của rễ cũng bị ảnh hưởng, tuổi thọ của cây giảm. Khi cây ra hoa nếu gặp mưa nhiều và kéo dài, ong bướm ít hoạt động cũng bị ảnh hưởng đến thụ phấn, có thể gây mất mùa nhân.
b. Đất
Cây nhãn không yêu cầu đất đai tốt lắm, miễn là không bạc màu, đủ ẩm, thoát nước và không chua mặn đều có thể trồng được. Tuy vậy ở nước ta những vùng trống nhăn nổi tiếng là những vùng đất khá tốt, giữ ẩm quanh năm, như ở Hưng Yên, Hải Dương (phía Bắc), Bến Tre, Tiền Giang (phía Nam), ở đây cây nhân sinh trường tốt, cho sản lượng cao và tuổi thọ dài. Độ pH thích hợp với nhân khoảng 5,0-6,0.
3. Yêu cầu dinh dưỡng
Do có bộ rễ khỏe, ăn sâu và rộng nên cây nhân không cần đất tốt nhiều chất dinh dưỡng lắm nhưng cũng phải đầy đủ và cân đối cả đạm, lân và kali (NPK).
Chất đạm rất cần thiết trong giai đoạn cây còn nhỏ và phát triển thân lá. Thiếu đạm cây chậm lớn, còi cọc, lá vàng, ảnh hưởng ra hoa, kết quả.
Chất lân ngoài tác dụng giúp cây hấp thu và tổng hợp chất đạm để tăng cường sinh trưởng, đặc biệt rất cần thiết thúc đẩy sự phân hóa mầm hoa. Thiếu lân cây ra hoa chậm và ít, chùm hoa nhỏ, dễ rụng.
Kali chủ yếu giúp cây tổng hợp chất đường trong quả làm tăng chất lượng quả.
Cây nhân cũng như nhiều cây ăn quả lâu năm khác, ít nhạy cảm với các chất vi lượng, tuy vậy nếu được bón bổ sung thêm cũng tốt, chủ yếu tăng chất lượng quả và kéo dài tuổi thọ.
II. GIỐNG VÀ NHÂN GIỐNG
