Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Ngoại Sản Khoa Thú Y “
III. HOẠT ĐỘNG SINH LÝ SINH DỤC CỦA GIA SÚC
3.1. Hoạt động sinh dục của gia súc cái
Gia súc cái, sau khi thành thục về tính, buồng trứng có khả năng sản sinh ra tế bào trứng và các cơ quan sinh dục phụ khác, như các tuyến sinh dục phụ, sản sinh ra các hoormone và đặc biệt là tử cung cũng có những biến đổi hàng loạt, khi không có chửa, tử cung là đường bài xuất những tiết dịch của cơ quan sinh dục, nhưng khi có chửa là nơi chứa thai và nuôi dưỡng cho thai phát triển, hình thành màng thai, nhau thai và cũng chính nhờ nhau thai là cầu nối liên kết vận chuyển dinh dưỡng từ mẹ sang con, đảm bảo cho thai phát triển suốt trong thời gian mang thai (ở loài nhai lại như – trâu, bò, dê, cừu là các núm nhau). Một chu kỳ sinh sản của gia súc cái là một khoảng thời gian từ chu kỳ động dục, thời gian mang thai, đẻ và thời gian nuôi con, ví dụ như ở lợn một chu kỳ sinh sản là xấp xỉ 195 ngày, bao gồm: Chu kỳ động dục 21 ngày, thời gian mang thai là 114 ngày và thời gian nuôi con là 60 ngày.
* Buồng trứng: Là cơ quan sinh dục của gia súc cái, sau khi thành thục về tính, tế bào trứng chín tách rời khỏi buồng trứng rơi vào loa kèn và do sự co bóp trứng được dẫn vào ống dẫn trứng sau vài giờ, lúc này được phối giống kịp thời, trứng gặp tinh trùng ở 1/3 ống dẫn trứng thụ tinh, suốt thời kỳ mang thai cho đến khi đẻ xong thì buồng trứng là cơ quản nội tiết (hình thành thể vàng). Sự hoạt động của buồng trứng chia làm 3 giai đoạn: Giai đoạn noãn bào, giai đoạn rụng trứng và giai đoạn hình thành thể vàng.
– Giai đoạn noãn bào (noãn bào nguyên thuỷ).
Một số tế bào của buồng trứng ở dạng nguyên thuỷ bắt đầu có sự biến đổi ở màng tế bào, sau đó biến đổi về khối lượng và chất lượng: Về khối lượng tăng dần về thể tích, về số lượng chức năng hoạt động sinh dục cũng bắt đầu hình thành các hoormone của tế bào trứng như Oestrogene. Chất này tiết ra ngày càng nhiều, do tích luỹ của Oestrogene lại kích thích trở lại làm tế bào trứng chín để hình thành một chu kỳ động dục mới kế tiếp nếu như trứng không được thụ tinh.
– Noãn bào kỳ hai: Lúc này noãn bào đã được hoàn thiện đầy đủ các chất, nhờ tác động của FSH (Foliculin Stimulin Hoormone) noãn bào tiếp tục phát triển để trở thành trứng chín. Các hoormone tác động vào máu, vào thần kinh làm con vật xuất hiện động dục, sau đó trứng rụng được loa kèn hứng trứng để đi vào ống dẫn trứng bắt đầu thực hiện một chu kỳ sinh sản mới.
– Noãn bào chín: Biểu hiện các hoạt động sinh dục của con cái kể cả bên trong cũng như bên ngoài cơ thể, trứng chín noãn bào vỡ ra, trứng rụng rơi vào loa kèn, đồng thời thể vàng được hình thành ngay trên vết sẹo mà trứng vừa rời khỏi noãn bào, nếu sự thụ tinh không được thực hiện thì qua một thời gian thể vàng bị thoái hoá và ở chỗ khác trên buồng trứng lại có noãn bào khác lớn lên lặp lại một chu kỳ mới. Ngược lại thì thể vàng được cố định suốt trong thời gian mang thai cho đến khi đẻ xong và một noãn bào mới cũng được tạo nên kết thúc một chu kỳ sinh sản.
Trong chu kỳ buồng trứng có hai chương trình khác nhau là: (1) bao noãn lớn lên và kết thúc bằng sự rụng trứng. (2) Sự tạo thể vàng. Hai quá trình này được điều khiển bằng 3 hoormone kích thích sinh dục tố tuyến yên tiết ra đó là hoormone kích thích bao noãn FSH (Foliculin Stimulin Hoormone), hoormone thể vàng (Foliculin hoormone) và hoormone kích thể vàng (LTH) chịu trách nhiệm về sự tiết sữa và duy trì thể vàng ở trạng thái hoạt động tiết chế.
* Động dục: Chỉ xuất hiện sau khi con cái đã thành thục về tính, theo một chu kỳ nhất định, kể từ khi bắt đầu động dục lần trước cho đến khi bắt đầu động dục lần sau ta gọi là chu kỳ động dục. Trong một chu kỳ động dục người ta chia làm 3 giai đoạn khác nhau là kỳ hưng phấn, kỳ ức chế và kỳ cân bằng. Như vậy có nghĩa là kỳ hưng phấn lần trước cho đến kỳ hưng phấn lần sau gọi là một chu kỳ động dục. Nó là một quá trình biến đổi sinh lý tổng hợp ở cơ thể con cái trong một thời gian nhất định, biểu hiện của các kỳ đó như sau:
– Kỳ cân bằng: Thời kỳ hoạt động giảm dần, sau kỳ ức chế và kỳ hưng phấn, tính tình con vật trầm lặng, không thích gần con đực, không biểu hiện động hớn, không có trứng chín.
– Kỳ hưng phấn: Thời kỳ biểu hiện tính dục, rõ nhất là hưng phấn, đòi giao phối, thích gần con đực, trứng chín có hiện tượng rụng trứng.
– Kỳ ức chế: Ngược lại với kỳ hưng phấn, tính hưng phấn giảm dần, sau mất hẳn, trầm tính, ăn uống và lượng sữa trở lại bình thường, không thích gần con đực, ở buồng trứng hình thành thể vàng.
Trong quá trình có chửa thì chu kỳ động dục mất hẳn, sau khi đẻ lại bắt đầu trở lại. Động dục lần đầu sau khi đẻ ở gia súc có khác nhau.
Xuất hiện chu kỳ động dục ở gia súc cũng có sự khác nhau trong năm (mùa vụ). Một số gia súc xuất hiện quanh năm, có tính chất tuần hoàn như ở lợn, ở bò, một số gia súc xuất hiện động dục có tính chất mùa vụ, trong mùa động hớn chỉ có 1 – 2 lần động hớn như ở ngựa và cừu, ngựa thường là mùa xuân, cừu thường là mùa thu.
