Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Chính Trị “
Bài 2. NHỮNG NGUYÊN LÝ VÀ QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
I – HAI NGUYÊN LÝ TỔNG QUÁT CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
1. Mối liên hệ phổ biến
Các nhà triết học duy tâm tôn giáo thừa nhận có mối liên hệ phổ biến, nhưng họ cho nguồn gốc của nó là từ thần linh, thượng đế “ỷ niệm tuyệt đối” sinh ra.
Các nhà triết học siêu hình không thừa nhận mối liên hệ phổ biến. Họ cho sự vật, hiện tượng có thể tồn tại một cách cô lập, tách rời, cái nào riêng cái đó, cái này bên cạnh cái kia, hết cái này đến cái kìa, giữa chúng không có sự liên hệ ràng buộc nhau.
Triết học Mác – Lênin cho ràng, thế giới có vô vàn các sự vật, hiện tượng nhưng chúng lại thống nhất với nhau ở tính vật chất, nên tất yếu giữa chúng phải có mối liên hệ chằng chịt với nhau.
Những mối liên hệ có tính khách quan, vì đó là những cái vốn có của các sự vật, hiện tượng, nó không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người, hay thần linh, thượng đế, và chỉ có liên hệ với nhau sự vật mới tồn tại, vận động, phát triển.
Những mối liên hệ còn có tính phổ biến, vì không phải chỉ có các sự vật, hiện tượng liên hệ với nhau, mà các yếu tố, bộ phận, cấu thành sự vật, hiện tượng cũng liên hệ với nhau. Không phải chỉ có các thời kỳ trong một giai đoạn, các giai đoạn trong một quá trình liên hệ với nhau mà giữa các quá trình cũng liên hệ với nhau trong sự vận động, phát triển của thế giới. Không chỉ trong tự nhiên mà cả trong lĩnh vực đời sống xã hội và tư tưởng, tỉnh thần, mọi sự vật, hiện tượng đều liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau. Không thể tìm bất cứ ở đâu, khi nào, lại có sự vật, hiện tượng tồn tại một cách cô lập, tách rời.
Những mối liên hệ còn có tính đa dạng, muôn hình muôn vẻ. Sự vật, hiện tượng có vô vàn mối liên hệ, song mỗi mối liên hệ lại có vị trí khác nhau đối với sự tồn tại và phát triển của chúng, cho nên cần phải chú ý tới một số loại mối liên hệ sau: Có mới liên hệ bên trong, tức là mối liên hệ giữa các mặt, các yếu tố trong một sự vật, một hệ thống… (có tính tương đối). Lại có mối liên hệ bên ngoài, tức là mối liên hệ giữa vật này với vật kia, hệ thống này với hệ thống kìa. Có mối liên hệ chung toàn thế giới, “liên hệ tất yếu toàn vũ trụ”. Lại có mối liên hệ riêng biệt từng lĩnh vực: vô cơ, hữu cơ. Có mối liên hệ trực tiếp, lại có mối liên hệ gián tiếp. Có mối liên hệ tất nhiên, lại có mối liên hệ ngẫu nhiên. Có mối liên hệ cơ bản, lại có mối liên hệ không cơ bản. Phải nắm được vị trí, vai trò của mỗi mối liên hệ, vận dụng vào thực tiễn thúc đẩy sự vật phát triển.
Nguyên lý mới liên hệ phổ biến, có ý nghĩa quan trọng. Nó là cơ sở lý luận của quan điểm toàn diện. Một trong những nguyên tắc phương pháp luận mácxít. Nguyên tắc này đòi hỏi khi xem xét sự vật, hiện tượng phải xem xét các mặt, các mối liên hệ của nó, phải biết được đâu là mối liên hệ cơ bản, chủ yếu, có như vậy mới nắm được bản chất của sự vật. Ở đây cần phải chống quan điểm phiến diện, xem xét qua loa một vài mối liên hệ đã vội đánh giá sự vật theo một khuynh hướng nào đó. Chống quan điểm chiết trung, coi vị trí các mối liên hệ là như nhau. Cũng cần chống quan điểm nguy biện bám vào những mối liên hệ không cơ bản, không chủ yếu để biện minh cho một khuynh hướng tư tường nào dó. Tất cả những quan điểm này sẽ dẫn đến sai lầm trong nhận thức và trong hoạt động thực tiễn.
2. Sự phát triển
Các nhà triết học siêu hình cho rằng phát triển của các sự vật, hiện tượng chỉ là sự tàng, giảm đơn thuần về lượng. Theo Lênin: Đó là quan điểm “nghèo nàn”, “khô khan”,”chết cứng”.
Triết học Mác – Lênin cho rằng: Các sự vật, hiện tượng không những có mối liên hệ phổ biến mà còn luôn luôn vận động, phát triển không ngừng. Phát triển là khuynh hướng chung của thế giới. Vận động và phát triển không phải là dồng nghĩa với nhau. Vận động diễn ra theo nhiều khuynh hướng, còn phát triển chỉ phản ánh một khuynh hướng vận động, vận động đi lên, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Phát triển là khuynh hướng chung có tính phổ biến.
Trong thế giới tự nhiên vô sinh: Từ quá trình phân giải và hoá hợp các chất vô cơ đã hình thành những sự vật giản đơn đến sự vật phức tạp, rồi hình thành nên các hành tinh, trái đất và thế giới tự nhiên nói chung.
Trong thế giới tự nhiên hữu sinh: Từ sự sống đơn bào, đa bào, đến các giống loài động vật bậc thấp, bậc cao. Rồi đến con người với tư cách là loại động vật cao nhất của sự tiến hoá sinh vật. Quá trình đó đã diễn ra hàng nhiều triệu năm.
Trong xã hội: Cho đến nay, lịch sử loài người đã trải qua một số chế độ xã hội, xã hội sau bao giờ cũng cao hơn, tiến bộ hơn xã hội trước về mọi mặt. Đó là quá trình phát triển đi lên của lịch sử xã hội loài người.
Trong tư duy: Con người càng ngày càng đi sâu vào thế giới vì mô (vô cùng nhỏ) và thế giới vĩ mô (vô cùng lớn) khám phá ra những điều bí ẩn của nó, từng bước biến “vật tự nó” thành “vật-cho-ta”, chứng tỏ nhận thức của từng người, cũng như của các thế hệ, giai đoạn sau cao hơn giai đoạn trước, nhận thức ngày nay cao hơn.
Vậy phát triển có tính chất phổ biến, được thể hiện cả trong tự nhiên, xã hội và tư duy. Nguyên nhân của sự phát triển là do sự liên hệ, tác động qua lại giữa các mặt, các yếu tố bên trong các sự vật, hiện tượng, chứ không phải do bên ngoài áp đặt, và cũng không phải đo ý muốn chủ quan của con người tạo ra.
