Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Chính Trị Học “
Chương II. LƯỢC SỬ CÁC TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ
I. SƠ LƯỢC LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ PHƯƠNG TÂY
Tư tưởng chính trị của nhân loại xuất hiện và phát triển cùng với lịch sử đấu tranh giai cấp, sự hình thành các chế độ xã hội, các kiểu nhà nước, các quốc gia. Từ quan điểm lịch sử, có thể nêu những nét lớn của quá trình đó.
1. Tư tưởng chính trị Hi Lạp và La Mã cổ đại
Các nhà tư tưởng cổ đại Hi Lạp có thể được coi là những người mở đầu cho việc đề xuất và thúc đẩy học thuyết về nhà nước và pháp quyền của phương Tây. Những tư tưởng của họ đã có vị trí vững chắc trong kho tàng chung của nền văn hoá chính trị nhân loại.
1.1. Tư tưởng chính trị thời kì hình thành nhà nước chiếm hữu nô lệ chuyên chế
Trong chế độ thị tộc – bộ lạc của thời kì cộng sản nguyên thuỷ, với những quan hệ bình đẳng kiểu cộng đồng, các thành viên dựa vào nhau như sự tất yếu của sự tồn tại, khi những quan hệ tốt đẹp nguyên thuỷ của con người đã dần dần biến dạng và tan rã, mầm mống quyền lực chính trị đã chín muồi, bọn quý tộc do chiếm được của cải và biến một bộ phận dân cư thành nô lệ. Còn bọn quý tộc được tôn kính như thần thánh, chúng xét xử và trừng phạt dân lành, nhân danh công lí dể giải quyết mọi sự tranh chấp (mặc dù bản thân chúng ngập ngụa trong sự dối trá và ăn hối lộ). Bối cảnh đó trong xã hội đã dẫn tới sự xuất hiện nhà nước, gắn với tên tuổi một nhà hoạt dộng chính trị lỗi lạc, một nhà thơ danh tiếng: đó là Xôlông (khoảng 638-559 trước Công nguyên).
Xôlông đã bãi bỏ chế độ nô lệ nợ nần; bãi bỏ quy định mức sở hữu đất đai cao nhất, quyền chính trị và trách nhiệm công dân thích ứng với sở hữu diễn địa. Các cơ quan mới được thiết lập, quy định chế độ điều hành và tiêu chuẩn được bầu vào các chức vụ hành chính. Các cuộc cải cách của Xôlông được coi như là “những cuộc cách mạng chính trị, bởi vì ông ta đã “xâm phạm vào tài sản” (nhận định của Ph.Ăngghen) và do dấy, thực chất là ông đã chuẩn bị cho các quan hệ chiếm hữu nô lệ, cho sự ra đời của một kiểu nhà nước đầu tiên trong lịch sử – nhà nước chủ nô. Mục đích chính trị của Xôlông là xây dựng một nền dân chủ tuyển cử ôn hoà, một chế độ mà lãnh đạo xã hội là những người quyền quý, cao sang và giàu có, còn nhân dân thì chỉ có quyền lựa chọn và giám sát các quan chức. Theo ông, tình trạng vô Chính phủ sẽ là tai hoạ dẫn tới sự diệt vong. Chỉ có pháp luật mới thiết lập được trật tự và tạo nên sự thống nhất.
Đối lập với tư tưởng của Xôlông là tư tưởng chính trị của Pitago (khoảng 580-500 TCN) bảo thủ, bảo vệ lợi ích của tầng lớp quý tộc. Ông kịch liệt chống những người bình dân và chế độ nhà nước dân chủ, kêu gọi cần thiết lập một xã hội trong sự tuân thủ (người cầm quyền).
Đồng quan điểm và rõ ràng hơn trong việc bảo vệ quyền lợi của giới quý tộc là Hêracơlít (khoảng 530-470 TCN). Ông coi nhân dân thuộc những người ngu dốt, còn nhà triết học thì “một người hơn cả vạn người” và sự phục tùng trong xã hội là tất yếu. Theo Hêracơlít thì quyền là con đẻ của chiến tranh và sự tất yếu, dường như là sự phản ánh của luật thiên định.
Tuy nhiên, ông cũng có những tư tưởng lãng mạn về đặc tính của quyền. Theo ông, những khái niệm công bằng và bất công được hình thành bởi chính con người, còn trời (thiên nhiên, vũ trụ) vốn tồn tại khách quan, hoàn mĩ và công bằng. Cùng với Xôlông và Pitag. Héracolít đã xa rời một số quan điểm chính trị của giới quý tộc bảo thủ, bảo vệ các truyền thống và đặc quyền cổ truyền.
1.2. Tư tưởng chính trị trong thời kì phát triển và suy vong của chế độ dân chủ chủ nô.
Tư tưởng chính trị thời kì này đã đạt được những bước tiến quan trọng trong việc giải thích nhà nước và pháp quyền. Những vấn đề mang tính chính trị đã được giải thích một cách có tính chất xã hội, ngày một mất dần tính huyền bí và thoát dẫn khỏi vòng tù túng của tín ngưỡng, tôn giáo.
Đêmôcơrit (khoảng 460-370 TCN) là một trí tuệ thiên tài, đại diện cho các tầng lớp dân chủ chủ nô. Theo ông, nhà nước và pháp luật đã xuất hiện không hề phụ thuộc vào một thế lực thần bí nào. Nó là kết quả của nhu cầu tồn tại của cộng đồng khi mà trình độ phát triển của kinh tế và xã hội không còn tương dung được với các quan hệ thị tộc, bộ lạc. Nhà nước là sự thể hiện các quyền lợi chung của các công dân.
Nhà không tưởng Gipôdam đã mơ ước về một quốc gia chỉ vẻn vẹn 10.000 người, chia thành ba giai cấp cách biệt nhau là chiến binh vũ trang bảo vệ đất nước, nông dân và thợ thủ công; chỉ có các chiến binh mới được bầu vào các chức vụ nhà nước. Chế độ “dân chủ” của (ipôdam mang tính giai cấp, do “dân” bầu ra, mà “dân” là căn cứ vào sự phân chia thành phần giai cấp nói trên.
Nhà hiền triết Xôcrát (469-399 TCN) nổi tiếng trong tình trạng mâu thuẫn xã hội giữa tầng lớp thị dân cấp tiến và tập đoàn địa chủ bảo thủ ở Aten ngày một gay gắt. Ông căm ghét nền dân chủ “cực đoan”, không hài lòng với việc số đông thường dân, những người tầm thường, vụng về và dốt nát tham gia vào công việc điều hành nhà nước.
Ông cho rằng, nhà nước là điều ác không thể tránh được, mà ai cũng phải phục tùng, ai cũng phải tận tâm thực hiện mọi đòi hỏi của chính quyền và tuyệt đối phục tùng nó. Xã hội không thể tồn tại nếu như các đạo luật bất lực. Giá trị cao nhất là công lí, nghĩa là sống tuân thủ pháp luật nhà nước. Ông cũng cho rằng, lao động chân tay là trách nhiệm của mọi công dân tự do chứ không thể chỉ riêng của người nô lệ. Điều này đã gây ra sự tức giận trong giới chủ nô.
