Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Chính Sách Đối Ngoại Của Một Số Nước Lớn Trên Thế Giới “
II. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ
1. Khái quát quá trình phát triển chính sách đối ngoại
Lịch sử Hoa Kỳ kể từ khi thành lập nước năm 1776 đến nay đã trải qua hơn 240 năm. Quá trình phát triển chính sách đối ngoại cũng có chiều dài lịch sử như vậy. Để hoạch định và thực thi chính sách đối ngoại, ngay trong chính trường Hoa Kỳ đã từng có các cuộc tranh luận lớn. Mỗi cuộc tranh luận đều nhằm bàn bạc, giải quyết một vấn đề lớn về đối ngoại và đánh dấu những mốc quan trọng trong quá trình phát triển chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Từ khi thành lập nước đến năm 1945 đã có 6 cuộc tranh luận lớn liên quan đến chính sách đối ngoại:
– Cuộc tranh luận rộng rãi về chủ nghĩa biệt lập và chủ nghĩa quốc tế, bao gồm sự tính toán về quyền lực, hòa bình, nguyên tắc và thịnh vượng.
– Các cuộc tranh luận về quyền lực và hòa bình đối với vấn đề Hoa Kỳ cần phải có lực lượng quân sự mạnh đến mức nào và cần phải chi bao nhiêu cho quốc phòng.
– Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trung thành với các nguyên tắc dân chủ của nó đến mức nào.
– Phải chăng chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ mang tính chất (thịnh vượng) đế quốc.
– Quan hệ của Hoa Kỳ với Mỹ latinh như là một ví dụ điển hình về sự xung đột giữa 4 mục tiêu: quyền lực, hòa bình, nguyên tắc và thịnh vượng.
– Sự nổi lên của Hoa Kỳ như một cường quốc ở Thái Bình Dương và quan hệ của nó với các nước châu Á như một ví dụ điển hình khác¹.
– Từ năm 1945 đến nay đã có thêm 5 cuộc tranh luận lớn về chính sách đối ngoại và đều liên quan đến các sự kiện quốc tế lớn:
– Năm 1957-1958, sau khi Liên Xô phóng thành công vệ tinh nhân tạo đầu tiên.
-Cuối thập niên 60, sau khi kinh tế Nhật Bản nổi lên và Trung Quốc cho nổ bom nguyên tử (tháng 10-1964).
– Năm 1973 khi khủng hoảng dầu lửa ở Trung Đông.
– Cuối thập niên 80, khi Paul Kennedy, giáo sư sử học Đại học Yale xuất bản cuốn sách Sự hưng thịnh và suy vong của các cường quốc (The Rise and Fall of the Great Powers)² cho rằng sự đi xuống của nước Mỹ như một quy luật tất yếu của lịch sử.
Việc phân ra các giai đoạn trong quá trình phát triển chính sách đối ngoại Hoa Kỳ có nhiều cách khác nhau. Mỗi cách phân chia thường mang tính tương đối và thường nhấn mạnh một vài yếu tố nhất định mà có thể xem nhẹ yếu tố khác, phụ thuộc vào cách tiếp cận và mục đích nghiên cứu. Bên cạnh đó một điều làm cho việc phân loại trở nên tương đối vì hầu hết các Tổng thống Hoa Kỳ trong thời gian lãnh đạo đất nước đều cố gắng đưa ra một học thuyết hay chính sách đối nội, đối ngoại mang dấu ấn của mình.
Các học thuyết đó có thể có tầm vóc thời gian khác nhau, ngắn hạn, trung hạn hay dài hạn, tùy theo từng thời điểm lịch sử. Tên các học thuyết cũng không nhất thiết phản ánh toàn bộ chính sách của Hoa Kỳ mà có thể chỉ phản ánh một lĩnh vực đang được quan tâm, một vấn đề bức xúc đang cần giải quyết hoặc được đưa ra như một ngọn cờ tập hợp lực lượng, do đó mang tính chất tạm thời, không nhất thiết phản ánh hay trùng hợp với mục tiêu chính sách dài hạn.
Nhìn một cách tổng thể, trên cơ sở xu hướng chủ đạo trong quan hệ đối ngoại của Hoa Kỳ và vị thế của Hoa Kỳ trong quan hệ quốc tế có thể chia quá trình phát triển chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thành 2 giai đoạn lớn: Giai đoạn thứ nhất từ khi thành lập nước năm 1776 đến hết Chiến tranh thế giới lần thứ II năm 1945. Đây là giai đoạn Hoa Kỳ củng cố nền độc lập và chuẩn bị vươn lên làm siêu cường thế giới. Trong giai đoạn này, xu hướng theo chủ nghĩa biệt lập là xu hướng chủ đạo. Hoa Kỳ đang trong vị thế của một quốc gia đang vươn lên thành siêu cường thế giới.
Giai đoạn thứ hai từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ II đến nay – là giai đoạn Hoa Kỳ thực hiện chính sách bá chủ toàn cầu. Trong giai đoạn này, xu hướng theo chủ nghĩa quốc tế là xu hướng chủ đạo. Hoa Kỳ đã trở thành một siêu cường thế giới và đang tìm cách duy trì, củng cố, mở rộng vị thế của mình. Mỗi giai đoạn lớn như vậy có thể bao gồm nhiều thời kỳ nhỏ phản ánh những đặc điểm cơ bản của xã hội Hoa Kỳ và tình hình thế giới đương thời.
2. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ – từ khi thành lập nước (1776) đến sau Chiến tranh thế giới lần thứ II (1945)
Giai đoạn này có thể chia làm 2 thời kỳ:
a. Thời kỳ từ năm 1776 đến năm 1898
Đây là thời kỳ dài bắt đầu từ khi tuyên bố bản Tuyên ngôn độc lập, đánh dấu sự ra đời của Hoa Kỳ cho đến khi Hoa Kỳ tham gia cuộc chiến tranh với Tây Ban Nha năm 1898 để tranh giành thuộc địa. Sau khi giành được độc lập, mục tiêu lớn nhất của nhà nước non trẻ Hoa Kỳ là phải ổn định chính trị, hoàn thiện thể chế nhà nước, phát triển kinh tế, mở mang bờ cõi sang các mảnh đất còn chưa khai phá ở phía tây và phía nam.
Bên cạnh đó, Hoa Kỳ cần phải đối phó với việc các cường quốc châu Âu vẫn tiếp tục thống trị nhiều mảnh đất thuộc địa trong khu vực, tạo nên mối đe dọa về an ninh cho đất nước. Do đó, mục tiêu và nhiệm vụ của chính sách đối ngoại xuyên suốt trong thời kỳ này là bằng mọi cách phải bảo vệ nền độc lập, củng cố chế độ chính trị, mở rộng lãnh thổ trên lục địa Bắc Mỹ, phát triển kinh tế, mở rộng giao lưu buôn bán với các nước Bắc Đại Tây Dương và Địa Trung Hải để sớm trở thành một nước có tiềm lực mạnh.
