II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA XÃ HỘI HỌC
1. Đối tượng nghiên cứu của xã hội học
Các lý thuyết xã hội học tiếp cận xã hội ở nhiều khía cạnh khác nhau với nhiều quan niệm khác nhau. Do vậy đối tượng nghiên cứu của xã hội học cũng được nhìn nhận khác nhau rất nhiều. Các nhà xã hội học phát biểu hàng trăm định nghĩa khác nhau về đối tượng nghiên cứu xã hội học. Song chúng ta có thể quy về các trường phái tiếp cận sau đây :
Thứ nhất là, tiếp cận thiên về con người: Trường phái này gọi là trường phái xã hội học hành vi (Mỹ), theo trường phái này thì xét cho đến cùng, con người phát ra hành động xã hội và chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau. Hay nói cách khác, đó là các hành động cá nhân, các cơ chế hình thành các hành động đó bao gồm các tương tác giữa các cá nhân, sự hình thành động cơ, và các tác nhân hành động của nhóm.
Cách tiếp cận này cho rằng đối tượng nghiên cứu của xã hội học là hành động xã hội của con người. Do vậy chúng ta chỉ cần chuẩn hoá hành động xã hội sẽ đạt được sự thống nhất xã hội. Cách này cho ta thấy được hành động xã hội của các cá nhân trong các tình huống xã hội cụ thể để chuẩn hoá nó, song không cho ta thấy được chi phối xã hội đối với hành động xã hội như thế nào.
Thứ hai là, tiếp cận thiên về xã hội: Trường phái này gọi là trường phái cơ cấu xã hội (Châu Âu), theo trường phái này, hành động xã hội của các cá nhân chịu sự chi phối của các cơ chế xã hội mà biểu hiện là các thiết chế xã hội, các giá trị, chuẩn mực xã hội. Các cơ chế đó tạo thành các khuôn mẫu xã hội bắt buộc các cá nhân phải chấp nhận và tuân thủ theo. Trường phái này cho rằng đối tượng nghiên cứu của xã hội học là tính chỉnh thể của tổ chức xã hội, tính hệ thống của xã hội trong mối quan hệ chi phối cá nhân mà biểu hiện là văn hoá, thiết chế xã hội, hệ thống và cấu trúc xã hội.
Cách tiếp cận này cho rằng xã hội là một hệ thống thống nhất hành động của các cá nhân. Do vậy chỉ cần hoàn thiện cơ cấu xã hội sẽ đạt được sự thống nhất xã hội. Cách này cho ta thấy được các chi phối xã hội đối với hành động xã hội của cá nhân, song không cho thấy được cá nhân hành động như thế nào trong các tình huống xã hội xã hội cụ thể.
Thứ Ba là, tiếp cận “tổng hợp” cả xã hội và con người: Trường phái này gọi là trường phái tổ hợp, theo trường phái này, hành động của con người luôn có hai loại là hoạt động xã hội và hành vi cá nhân. Trong cuộc sống xã hội hàng ngày, con người có các hành vi cá nhân để thỏa mãn các nhu cầu hàng ngày. Ngoài ra con người còn có các liên kết xã hội để thực hiện các hoạt động xã hội nhằm đạt được các quyền lợi và lợi ích xã hội nhất định.
Cách này tiếp cận này cho rằng hành động xã hội của cá nhân có hai là hành vi và hoạt động xã hội. Do vậy chúng ta cần phải nghiên cứu cả hành vi của con người và chi phối xã hội đối với hoạt động xã hội của cá nhân. Theo cách này, xã hội học vừa nghiên cứu hành vi con người, vừa nghiên cứu hệ thống xã hội.
Các trường phái tiếp cận trên có nhiều sự khác biệt nhau, do vậy đã sinh ra nhiều tranh luận phức tạp về đối tượng nghiên cứu của xã hội học. Gần đây, vấn đề đó đã được giải quyết khi các nhà xã hội học hiện đại đưa ra và chấp nhận cách tiếp cận “tích hợp” hay “tổng hợp”. Theo cách tiếp cận này, đối tượng nghiên cứu của xã hội học không phải chỉ là con người hay xã hội hoặc cả con người lẫn xã hội mà là nghiên cứu mối quan hệ hữu cơ, mối quan hệ biện chứng, ảnh hưởng và tác động qua lại lẫn nhau giữa một bên là con người với tư cách là cá nhân, nhóm và một bên là xã hội với tư cách là hệ thống xã hội, là cơ cấu xã hội.
Từ đó các nhà xã hội học thống nhất: Xã hội học là khoa học nghiên cứu các quy luật và xu hướng của sự phát sinh, phát triển và biến đổi của các hoạt động xã hội, các quan hệ xã hội, sự tương tác giữa các chủ thể xã hội cùng các hình thái biểu hiện của chúng. Thực chất đối tượng nghiên cứu của xã hội học là sự vận động của bản chất xã hội trong không gian và thời gian cụ thể.
2. Các phạm trù cơ bản của xã hội học
+ Hành động xã hội: Hành động xã hội là tất cả những hành vì và hoạt động xã hội của con người diễn ra trong khung cảnh lịch sử xã hội nhất định. Hành vi xã hội là tổng thể các vận động của con người nhằm thoả mãn các nhu cầu cá nhân trong sự tương tác xã hội. Khác với hành vi nói chung, hành vi xã hội bị chi phối bởi các giá trị và chuẩn mực xã hội. Hoạt động xã hội là tổng thể vận động của con người nhằm đạt được động cơ, mục đích, lợi ích và quyền lợi xã hội.
Hoạt động xã hội có thể là hoạt động của nhóm xã hội và các thành viên của nhóm nhằm đạt được mục đích nhu cầu và quyền lợi xã hội. Bao gồm sáu mặt cơ bản sau: Sản xuất của cải vật chất, sản xuất của cải phi vật chất (các giá trị văn hoá tỉnh thần), tái sản sinh con người, các hoạt động quản lý, các hoạt động giao tiếp, các hoạt động đối ngoại.
