2. SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC YẾU TỐ QUÁ ĐỘ
2.1. Các yếu tố quá độ và quản lý đô thị chuyển đổi
2.1.1. Các bất biến trong quá trình chuyển đổi
Như đã phân tích ở mục 1, các đô thị ở nước ta hiện nay đang chuyển đổi trong các trạng thái quá độ “song trùng” trong cùng một giai đoạn lịch sử.
– Quá độ từ thuộc địa, phong kiến lên chủ nghĩa xã hội
– Quá độ từ kinh tế tự nhiên lên kinh tế hàng hóa
– Quá độ từ kinh tế hiện vật bao cấp qua kinh tế thị trường.
Trong ba trạng thái đó, quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội là trạng thái bao trùm. Đó là trạng thái vận động để đạt tới lý tưởng xã hội của dân tộc ta. Ba trạng thái cùng tốn tại và vận động cho tới khi nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa có nền kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao vận động theo cơ chế thị trường.
Trong thế giới vận động luôn luôn có những bất biến làm cơ sở cho sự vận động. Sự vận động biến đổi của các yếu tố kinh tế – xã hội trong suốt thời kỳ quá độ cũng diễn ra xung quanh một đường trục. Đường trục đó là những bất biến của tư tưởng Hồ Chí Minh là bảo dâm độc lập dân tộc và tự do hạnh phúc cho nhân dân. Chính vì có hai bất biến này mà kinh tế tư bản nhà nước của nước ta sẽ khác kinh tế tư bản nhà nước ở các nước tư bản chủ nghĩa, kinh tế tư bản tư doanh ở nước ta cũng sẽ khác ở các nước tư bản chủ nghĩa. Hai bát biển nêu trên cũng sẽ chi phối các chính sách vĩ mô khác của nước ta, trong đó có các chiến lược phát triển kinh tế, quy hoạch lãnh thổ, quy hoạch và quản lý phát triển các đô thị.
2.1.2. Các nhân tố cơ bản của quá trình chuyển đổi
Ba trạng thái quá độ đã phân tích ở mục 1 được biểu hiện trên năm lĩnh vực cơ bản của nền kinh tế – xã hội, khái quát như sau:
1. Về chính trị, bản chất xã hội chủ nghĩa của Nhà nước không đổi, chỉ đổi từ cơ chế quản lý hành chính bao cấp qua cơ chế pháp quyền trong kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
2. Về kinh tế – từ sản xuất nhỏ, manh mún lên sản xuất lớn, từ nặng về nông nghiệp lên công nghiệp và thương mại dịch vụ; từ không có thành phần tư bản tư doanh đến sự phát triển đan xen của các thành phần kinh tế, từ cơ chế vận hành kế hoạch bao cấp qua cơ chế thị trường.
3. Về văn hóa tư tường – nằm trong định hướng tư tưởng xã hội chủ nghĩa, chuyển đổi từ tư tưởng sản xuất nhỏ, dân trí thấp lên tư tưởng công có nền văn hóa dân tộc phát triển toàn diện, cuộc đấu tranh giữa tư tưởng tự do cá nhân với tư tưởng xã hội chủ nghĩa gay gắt trong suốt thời kỳ quá độ.
4. Về xã hội – vấn để phân tầng gia tăng khoảng cách giàu nghèo và việc duy trì các chính sách xã hội chủ nghĩa ngay từ đầu của quá trình phát triển.
5. Về quan hệ quốc tế – vấn đề giữ vững độc lập dân tộc và định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình hòa nhập vào kinh tế thế giới.
Sự chuyển đổi trong 5 lĩnh vực này lại là nhân tố cơ bản cho sự chuyển đổi trong các yếu tố quy hoạch và phát triển, là cơ sở cho định hướng các chính sách quản lý đô thị. Những nhân tố đó tác động đến các thông số cơ bản của công tác quản lý đó thị, đó là dân số, quy hoạch và chính sách quản lý.
2.2. Dân số và bố cục dân số
2.2.1. Ảnh hưởng của các yếu tố quá độ về mặt chính trị tới vấn đề dân số
Dân số là chỉ tiêu cơ bản của bài toán quy hoạch. Ảnh hưởng của các yếu tố quá độ về hệ thống chính trị tới dân số biểu hiện ở các mặt sau:
Khả năng kiểm soát việc tăng trường đô thị từ việc tăng dân số.
Khả năng điều tiết việc phân bổ dân cư.
Khả năng giải quyết các vấn đề về văn hóa, xã hội, an ninh và kinh tế ảnh hưởng tới số lượng và chất lượng dân cư đô thị.
Đáng quan tâm nhất đối với quản lý đô thị là vấn đề kiểm soát tăng trưởng và điều tiết phân bố lại dân cư.
Tác động của hệ thống chính trị là tác động “hữu hình” thông qua hai phương thức:
Bằng mệnh lệnh hành chính như cấm nhập cư, cưỡng bức di dân, hạn chế sinh đẻ
Bằng quy hoạch và chính sách như chính sách tái định cư, phát triển đô thị mới đây là phương thức hữu hiệu và phổ biến hiện nay.
a) Về khả năng kiểm soát tăng trưởng đô thị
Quá trình công nghiệp hóa là quá trình đô thị hóa và tăng trưởng đô thị. Đó là quy luật tất yếu. Chế độ chính trị ổn định, đường lối kinh tế-xã hội và đối ngoại đúng đắn tạo điều kiện cho các đô thị phát triển, dân số đô thị tăng nhanh, vấn đề là làm sao kiếm soát được sự tăng dân số để bảo đảm sự ổn định bền vững của đô thị.
Dân số là áp lực số một đối với chính quyền các đô thị. Khả năng chống đỡ áp lực đó trong điều kiện chuyển đổi qua kinh tế thị trường hiện nay, có thể nói, chỉ còn dựa vào các giải pháp kinh tế và tài chính. Các biện pháp hành chính của thời kỳ bao cấp không còn khả thi. Do đó, vấn đề dự báo dân số để có quy hoạch phát triển phù hợp là hết sức cần thiết. Việc nhà nước ấn định số dân cho một đô thị và dựa vào đó để lập quy hoạch sẽ dễ dẫn tới tình trạng mất cân bằng đô thị.
