CÂY DƯA HẤU (Citrullus lanatus)
Cây dưa hấu trồng để ăn trái. Trái dưa hấu được ăn tươi như các loại trái cây khác nhưng do thời gian sinh trường ngắn và kỹ thuật canh tác giống như các cây cùng họ Bầu bí (dưa leo, bầu, bí, khổ qua) nên thường xếp vào nhóm các cây rau ăn trái. Ở Nam Bộ, nhiều người cũng dùng trái dưa hấu ăn với cơm như một loại rau.
Trái dưa hấu có vị ngọt mát và nhiều nước. Trong 100 gram phần ruột trái chứa tới 90% nước và 9% các hợp chất Hydratearbon. Ngoài ra còn chứa nhiều chất dinh dưỡng khác như Protein (0,7%), Lipid (0,1%), các Vitamin A, C và các chất trung, vì lượng như canxi, magiê, sắt…..
Dưa hấu là cây ưa nhiệt độ cao nên được trồng ở các vùng nhiệt đới. Sản lượng dưa hàng năm trên thế giới ước tính khoảng 30 triệu tấn với diện tích gieo trồng trên 2 triệu hecta. Các nước vùng Đông Nam châu Á là nơi trồng nhiều dưa hấu, chiếm tới 50% diện tích trồng trên thế giới.
Ở nước ta, dưa hấu trồng được từ Bắc đến Nam. Riêng ở các tỉnh Nam Bộ, ước tính diện tích trồng dưa hấu khoảng trên 20.000 ha. Vài năm gần đây diện tích trồng dưa hấu có chiều hướng tăng nhiều, chủ yếu là tăng vụ trên đất trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long. Ở đây, cây dưa hấu được coi như một cây góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập cho nông dân ở vùng chuyên trồng lúa. Trồng dưa hấu trên đất trồng lúa còn có tác dụng cải tạo đất, trở thành một công thức luân canh rất có lợi.
Ở các tỉnh phía Bắc trước đây dưa hấu thường chỉ trồng một vụ Xuân hè (gieo tháng 3-4, thu hoạch tháng 5-6) trên một số vùng đất cát cao của đồng bằng và trung du Bắc bộ. Hiện nay với một số giống mới đã có thể trồng được vụ Đông. Ở huyện Bắc Bình (tỉnh Bình Thuận) có giống dưa hấu chuyên trồng lấy hạt, không đòi hỏi kỹ thuật thâm canh cao.
I. ĐẶC TÍNH CÂY DƯA HẤU
1. Đặc tính sinh vật học
a. Rễ: Cây dưa hấu có bộ rễ tương đối phát triển, trong điều kiện canh tác bình thường rễ ăn rộng quanh gốc trong phạm vi 50-60 cm, sâu 20 – 30 cm. Vì vậy, cây dưa hấu có khả năng chịu hạn khá nhưng kém chịu úng và không có khả năng hồi phục sau khi bị đứt, khi chăm sóc xới xáo cần chú ý.
b. Thân: Thuộc loại thân thảo hàng niên, mốm, có góc cạnh, có nhiều lông ngắn, dài trung bình 23m, bò hoặc có thể leo nhờ các vòi bám. Thân có nhiều đốt, mỗi đốt mang một lá, một chối nách và một vòi bám. Bình thường chổi nách cũng có thể phát triển mạnh gần như thân chính, nhất là khi ngọn thân chính bị cất đi. Các chối nách phía gốc phát triển mạnh hơn các chổi dầu ngọn. Cũng do đặc tính này mà khi chăm sóc phải bấm ngọn chỉnh và tỉa bớt chối nách, chỉ để lại một số dây chính cho trái.
c. Lá: Cây dưa hấu thuộc loại 2 là mắm. Lá mắm hình trứng, tương đối dày, chứa nhiều chất dính dưỡng để nuôi cây con khi mới hình thành, do đó cần chú ý bảo vệ lá mầm khi cây mới mọc. Sau mọc 2-3 ngày thì lá thật hình thành đầy đủ, Lá thật là lá đơn có xẻ thành nhiều thùy, số thủy nhiều hay ít, xẻ nông hay sâu tùy theo giống. Các lá đầu tiên thường không xẻ thùy sâu và có thể giữ xanh cho mãi đến khi thu hoạch trái.
d. Hoa: Thuộc loại hoa đơn tính, trên một cây có hoa đực và hoa cái. Hoa mọc đơn lẻ từng cái ở nách lá, gồm 5 lá đài màu xanh và 5 cánh hoa màu vàng dính vào nhau. Hoa đực thường hình thành trước hoa cái 2-3 ngày. Hoa đực có 3 – 5 nhị, trên đầu nhị có bao phấn. Hoa cái có vòi nhụy ngắn, bầu noãn ở phía dưới. Thụ phấn nhờ côn trùng và gió mang hạt phấn đến đầu vòi nhụy.
e. Trái: Trái dưa hấu tương đối lớn, nặng trung bình 2-3 kg, có giống dưa cho trái nặng tới 5-6 kg, chứa nhiều nước. Trái có nhiều hình dạng: tròn, hình trứng hoặc bầu dục. Vô trái tương đối cứng và láng bóng, có nhiều sọc hoặc vân, màu sắc cũng khác nhau, từ đen đến xanh đậm, xanh nhạt hoặc vàng. Thịt trái có màu đỏ hoặc vàng. Trong mỗi trái chứa tới vài trăm hạt màu nâu hoặc đen.
g. Các giai đoạn sinh trường phát triển
Sau khi mọc mầm, cây dưa tăng trưởng chậm, thân đứng thẳng. Sau khoảng 2 tuần lễ cây sinh trưởng mạnh, ra lá nhiều, hình thành vòi bám, thân ngã bỏ ra, chồi nách bắt đầu phát triển. Sau khoảng 3 tuần lễ bất đầu ra hoa, những hoa đầu thường là hoa đực, nếu có hoa cải thì cũng nhỏ, thường ngắt bỏ.
Sau khoảng 1 tháng, cây dưa có 15-16 là là thời gian ra hoa rộ trên cả dây chính và dây nhánh. Hoa ra lúc này có kích thước to, dễ thụ phấn, sau này thường cho trái lớn và chất lượng tốt. Thời gian ra hoa có thể kéo dài hàng tháng. Tuy vậy, để có trái tốt thường cho dưa thụ phấn đậu trái trong thời gian tập trung từ 7-10 ngày. Các hoa cái ra muộn về sau khi cây dưa trên 22 lá cũng cho trái nhỏ.
Sau khi thụ phấn, trái lớn nhanh trong khoảng 2 tuần lễ, thân và lá phát triển chậm dần. Thời gian này ảnh hưởng rất lớn đến năng suất dưa. Sau đó trái lớn chậm, tích lũy chất đường và hình thành sắc tố tạo màu sắc cho ruột trái.
Toàn bộ thời gian sinh trường của các giống dưa hấu hiện nay trung bình từ 60-70 ngày (từ khi mọc đến khi thu hoạch). Ở các tỉnh phía Bắc và vùng đất cao, nhiệt độ thấp và không đủ nước thời gian sinh trưởng dài hơn trong điều kiện nhiệt độ cao và đủ nước,
Các giai đoạn sinh trưởng phát triển của cây dưa hấu có thể tóm tắt như sau:
Trong mỗi giai đoạn cần áp dụng những biện pháp chăm sóc thích hợp để cây sinh trưởng phát triển thuận lợi, hạn chế sâu bệnh hại, cho năng suất cao và chất lượng tốt.
2. Yêu cầu các điều kiện sinh thải
a. Khí hậu
