Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Chính Sách Kinh Tế Xã Hội “
2. Tính tất yếu khách quan của quản lý Nhà nước đối với các hoạt động kinh tế – xã hội
Ở hầu hết các nước, Nhà nước đang can thiệp vào hoạt động kinh tế – xã hội nhằm phát huy những ưu thế và khắc phục những khuyết tật của thị trường. Đó là sự thay đổi quan trọng một khi ta muốn khai thác tốt nhất tiềm năng của nền kinh tế. Đặc biệt đối với nền kinh tế thị trường, nơi xảy ra hàng loạt các trục trặc trong phát triển kinh tế xã hội nếu không có sự can thiệp của Nhà nước. Đó là:
1. Tính chu kỳ của kinh doanh, bao gồm những dao động của GNP, khủng hoảng kinh tế có chu kỳ, tỷ lệ thất nghiệp, tỷ lệ lạm phát, cán cân thương mại… đòi hỏi Nhà nước phải can thiệp bằng những chính sách để ổn định nền kinh tế. Chính sách của Nhà nước có thể làm giảm bớt biến động của các chu kỳ kinh tế.
2. Có những lĩnh vực mà khu vực tư nhân không muốn đầu tư, đó là lĩnh vực công cộng hoặc những lĩnh vực cần vốn lớn, chậm thu hồi vốn hoặc tỉ suất lợi nhuận thấp mặc dù rất cần thiết cho nền kinh tế.
3. Tồn tại những yếu tố phi kinh tế như vấn đề môi trường, vẫn đề dân số, vấn đề khai thác cạn kiệt tài nguyên, vấn đề bảo đảm an ninh… buộc Nhà nước phải kiểm soát và có những biện pháp hạn chế hoặc ngăn chặn.
4. Sự thiếu hụt thông tin. Thông tin là cơ sở quan trọng để các chủ thể kinh tế đưa ra các quyết định; nhưng trong cơ chế thị trường, các chủ thể này không có khả năng nhận được thông tin đầy đủ, dẫn đến toàn bộ nền kinh tế sẽ hoạt động kém hiệu quả. Vì thế, sẽ có hiệu quả hơn nếu Nhà nước làm tốt công việc xử lý những thông tin phức tạp, quy định chế độ công khai thông tin để bảo vệ cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng.
5. Nền kinh tế thị trường tất yếu sẽ dẫn đến tình trạng độc quyền. Khi đó sản lượng sẽ ít đi, giá cả sẽ tăng lên và sự can thiệp của Nhà nước ở đây là rất cần thiết nhằm hạn chế những quyền lực độc quyền mua hay độc quyền bán để cải thiện sự phân bố các nguồn lực của nền kinh tế.
6. Cơ chế thị trường tạo ra sự bất bình đẳng trong phân phối. Vì thế Nhà nước phải can thiệp, tác động vào phân phối thu nhập để tránh những bất ổn định chính trị – xã hội, tạo nên một xã hội công bằng hơn.
7. Cùng với sự hội nhập với thế giới và khu vực, sự xâm lấn về niềm tin, ý thức hệ, các nguy cơ bị đồng hoá về lối sống, tỉnh thần. đạo đức cũng như hiểm hoạ xâm lược bành trướng từ các thế lực nước ngoài rất dễ xảy ra: nếu không có sự chuẩn bị phòng vệ thì khó có thể giữ gìn đất đai, tổ quốc và các đặc trưng của xã hội.
3. Các công cụ quản lý kinh tế – xã hội của Nhà nước
Để tiến hành quản lý các hoạt động kinh tế – xã hội, Nhà nước với tư cách là chủ thể quản lý phải sử dụng các công cụ quản lý, với tư cách là vật truyền dẫn các tác động quản lý lên các đối tượng và khách thể quản lý. Như vậy, các công cụ quản lý kinh tế – xã hội chính là các phương tiện hữu hình hoặc vô hình mà Nhà nước (hoặc rộng hơn là xã hội) dùng để tác động lên các chủ thể kinh tế – xã hội nhằni đạt được các ý đồ, mục tiều của mình. Chính nhờ các công cụ quản lý mà Nhà nước truyền tải được các ý định và ý chí của mình lên mỗi con người, mỗi hệ thống trên toàn bộ các vùng đất nước và các khu vực phạm vi ảnh hưởng có thể ở bên ngoài.
Các công cụ quản lý kinh tế – xã hội của Nhà nước là hệ thống rất lớn và rất phức tạp, với những công cụ chủ yếu sau đây:
3.1. Kế hoạch
Kế hoạch là tập hợp các mục tiêu và các phương thức để đạt được mục tiêu.
Lập kế hoạch là quyết định trước xem trong tương lai phải đạt được gì? Phải làm gì? Làm như thế nào? Làm bằng công cụ gì? Khi nào làm và ai làm?
Mặc dù chúng ta ít khi tiên đoán chính xác được tương lai và những yếu tố nằm ngoài sự kiểm soát có thể phá vỡ cả những kế hoạch tốt nhất đã có, nhưng nếu không có kế hoạch thì các sự kiện sẽ diễn ra một cách ngẫu nhiên và ta sẽ mất đi khả năng hành động một cách chủ động.
Trong cơ chế thị trường. Nhà nước thực hiện công tác kế hoạch nhằm định hướng kinh tế xã hội, lựa chọn mô hình tăng trưởng, lựa chọn các mục tiêu chủ yếu, xây dựng các chính sách kinh tế xã hội và cung cấp thường xuyên thông tin kinh tế xã hội đã được xử lý nhằm định hướng, điều tiết hoạt động của các chủ thể thị trường.
Quản lý bằng kế hoạch có tiền đề khách quan từ bản thân nền kinh tế xã hội. Tuy nhiên trong cơ chế thị trường tính chất của các kế hoạch Nhà nước đã thay đổi và mang những đặc trưng cơ bản: 1/Tính định hướng và tổng quát, 2/ Điều tiết gián tiếp thông qua hệ thống đòn bẩy và khuyến khích kinh tế, 3/ Hướng vào hiệu quả kinh tế, 1/ Kết hợp kế hoạch kinh tế với kế hoạch xã hội.
