Giới thiệu giáo trình ” Giáo Trình Bảo Hiểm “
II. BẢN CHẤT CỦA BẢO HIỂM
1. Các định nghĩa về bảo hiểm
“Bảo hiểm là một phương pháp lập quỹ dự trữ bằng tiền do những người có cùng khả năng gặp một loại rủi ro nào đó đóng góp tạo nên”. Định nghĩa này chỉ mới đề cập đến phương pháp lập quỹ dự trữ bảo hiểm, mà chưa rõ phương thức sử dụng nó.
“Bảo hiểm là hoạt động thể hiện người bảo hiểm cam kết bồi thường (theo quy luật thống kê) cho người tham gia bảo hiểm trong từng trường hợp xảy ra rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm với điều kiện người tham gia nộp một khoản phí cho chính anh ta hoặc cho người thứ ba”; Điều này có nghĩa là người tham gia chuyển giao rủi ro cho người bảo hiểm bằng cách nộp khoản phí để hình thành quỹ dự trữ. Khi người tham gia gặp rủi ro dẫn đến tổn thất, người bảo hiểm lấy quỹ dự trữ trợ cấp hoặc bồi thường thiệt hại thuộc phạm vi bảo hiểm cho người tham gia. Phạm vi bảo hiểm là những rủi ro mà người tham gia đăng ký với người bảo hiểm.
Đây là định nghĩa mang tính chung nhất của bảo hiểm.
Có định nghĩa chỉ rõ đặc trưng riêng của một loại bảo hiểm. Chẳng hạn “Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo đời sống vật chất cho người lao động và gia đình họ khi có nguy cơ mất an toàn về kinh tế do bị giảm hoặc mất khả năng lao động thông qua sử dụng nguồn quỹ huy động từ người tham gia và sự tài trợ của Nhà nước”. Định nghĩa này chỉ rõ mục đích của bảo hiểm xã hội là đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ thông qua sử dụng quỹ huy động từ người tham gia (người sử dụng và người lao động) và sự tài trợ của Nhà nước để trợ cấp cho người lao động trong trường hợp người lao động bị giảm sức lao động (do ốm đau, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp….) hoặc mất sức lao động (hết tuổi lao động…).
2. Bản chất của bảo hiểm
Mục đích chủ yếu của bảo hiểm là góp phần ổn định kinh tế cho người tham gia từ đó khôi phục và phát triển sản xuất đời sống; đồng thời tạo nguồn vốn cho phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.
Thực chất của hoạt động bảo hiểm là quá trình phân phối lại tổng sản phẩm trong nước giữa những người tham gia nhằm đáp ứng nhu cầu tài chính phát sinh khi tai nạn, rủi ro bất ngờ xảy ra gây tổn thất đối với người tham gia bảo hiểm.
Phân phối trong bảo hiểm là phân phối không đều, không bằng nhau, nghĩa là không phải ai tham gia cũng được phân phối và phân phối với số tiền như nhau. Phân phối trong bảo hiểm là phân phối cho số ít người tham gia bảo hiểm không may gặp rủi ro bất ngờ gây thiệt hại đến sản xuất và đời sống trên cơ sở mức thiệt hại thực tế và điều kiện bảo hiểm. Điều đó cũng có nghĩa, phân phối trong bảo hiểm không mang tính bồi hoàn, tức là dù có tham gia đóng góp vào quỹ bảo hiểm nhưng không tổn thất thì không được phân phối.
Hoạt động bảo hiểm dựa trên nguyên tắc “Số đông bù số ít”. Nguyên tắc được quán triệt trong quá trình lập quỹ dự trù bảo hiểm cũng như quá trình phân phối bồi thường, quá trình phân tán rủi ro…
Hoạt động bảo hiểm còn liên kết, gắn bó các thành viên trong xã hội cùng vì lợi ích chung của cộng đồng, vì sự ổn định, sự phồn vinh của đất nước. Bảo hiểm với nguyên tắc “Số đông bù số ít” cũng thể hiện tính tương trợ, tính xã hội và nhân văn sâu sắc của xã hội trước rủi ro của mỗi thành viên.
III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA BẢO HIỂM
1. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động của bảo hiểm vừa có tính kinh tế vừa có tính xã hội, vừa mang đặc trưng của ngành dịch vụ.
Tính kinh tế biểu hiện qua mối quan hệ giữa người tham gia với quỹ dự trữ (bảo hiểm). Người tham gia nộp vào quỹ dự trữ dưới hình thức phí bảo hiểm; người bảo hiểm sử dụng quỹ đó để trợ cấp hoặc bồi thường thiệt hại cho người tham gia. nếu thiệt hại đó thuộc rủi ro bảo hiểm. Mặc khác, người bảo hiểm sử dụng quỹ dự trữ đầu tư phát triển kinh tế – xã hội, để tăng tích luỹ theo ngân sách v.v…
Tính xã hội của hoạt động bảo hiểm phản ánh tính cộng đồng, tính nhân đạo của bảo hiểm. Bảo hiểm hoạt động trên nguyên tắc “số đông bù số ít”, do đó, bảo hiểm phải thu hút số đông người tham gia; phải thâm nhập vào mọi hoạt động trong nền kinh tế. Tính xã hội còn thể hiện trách nhiệm của xã hội đối với các thành viên của xã hội, như trách nhiệm của người sử dụng lao động đối với người lao động v.v…
Bảo hiểm là ngành hoạt động dịch vụ. Sản phẩm của bảo hiểm có những đặc thù riêng. Là ngành dịch vụ, bảo hiểm phải thoả mãn yêu cầu của mọi thành viên xã hội; mọi đơn vị kinh tế – xã hội trong nền kinh tế quốc dân… Điều đó có nghĩa, ở đâu có nhu cầu chuyển giao rủi ro, ở đó bảo hiểm phải xem xét, chấp nhận.
Hoạt động bảo hiểm phát triển trong mối quan hệ ràng buộc giữa người tham gia với người bảo hiểm (tổ chức bảo hiểm). Trong thực tế, hoạt động này không dừng lại ở người tham gia với người bảo hiểm, mà còn phát triển trong môi quan hệ giữa các tổ chức bảo hiểm với nhau.
Từ đó, có thể xác định đối tượng nghiên cứu của bảo hiểm là “các mối quan hệ kinh tế – xã hội giữa người tham gia với các tổ chức bảo hiểm (người bảo hiểm) cũng như quan hệ giữa các tổ chức bảo hiểm với nhau”.
Các mối quan hệ được thể hiện thông qua các hợp đồng bảo hiểm và sự cam kết giữa các bên tham gia bảo hiểm (đối với BHTM) hoặc các quy định trong văn bản pháp luật của Nhà nước (đối với BHXH, BHYT) về mức đóng góp phí bảo hiểm cũng như mức nhận được trợ cấp hay bồi thường của bảo hiểm.
